Physical Address
23,24,25 & 26, 2nd Floor, Software Technology Park India, Opp: Garware Stadium,MIDC, Chikalthana, Aurangabad, Maharashtra – 431001 India
මිනිසුන්ට, සතුන්ට සහ පරිසරයට ප්‍රයෝජනවත් වන පරිසර පද්ධති සැමරීම සඳහා සෑම වසරකම පෙබරවාරි 2 වන දින, ලෝක තෙත්බිම් දිනය ලෙස නම් කර ඇත. තෙත්බිම් ප්‍රතිස්ථාපනයට ප්‍රමුඛත්වය දීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවය ඉස්මතු කරමින් මෙවර තේමාව “තෙත්බිම් ප්‍රතිසංස්කරණයට කාලයයි” යන්නයි.
ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික තෙත්බිම් නාමාවලියට අනුව තෙත්බිම් යනු ස්ථිර හෝ තාවකාලික ජල සමුච්චයක් ආශ්‍රිත ශාක සහ සත්ත්ව ප්‍රජාවන් සහිත වාසස්ථාන වේ. තෙත්බිම් පිළිබඳ රැම්සාර් නිර්වචනය වන්නේ “වගුරු බිම්, ස්වාභාවික හෝ කෘතිම, ස්ථිර හෝ තාවකාලික ස්ථිතික හෝ ගලා යන, නැවුම්, කිවුල් හෝ ලුණු ජලය සහිත, වඩදිය මීටර් හයකට වඩා වැඩිනොවන සාගර ප්‍රදේශ ද ඇතුළුව ඉහත සඳහන් කළ පරිසර පද්ධති වේ.
ඒ අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ තෙත් බිම් පුළුල් කාණ්ඩ තුනකට බෙදිය හැකිය.
1)අභ්‍යන්තර ස්වභාවික මිරිදිය තෙත්බිම් (උදා: ගංගා, ඇළ දොළ, වගුරු බිම්, වගුරු වනාන්තර, සහ විල්ලු)
2)සමුද්‍ර සහ කරදිය තෙත්බිම් (උදා. කලපු, මෝය, කඩොලාන, මුහුදු තෘණ පාත්ති සහ කොරල්පර)
3)මිනිසා විසින් සාදන ලද තෙත්බිම් (උදා: වැව්, ජලාශ, කුඹුරු සහ ලුණු ලේවා)
ශ්‍රී ලංකාව දූපතක් වන බැවින් ආසියානු තෙත්බිම් නාමාවලියේ වාර්තාවලට අනුව හෙක්ටයාර 274,000ක් ආවරණය වන පරිදි ජාත්‍යන්තර වශයෙන් වැදගත් වන තෙත්බිම් බිම් 41ක් මෙරට තුල ඇත. තෙත්බිම් ශ්‍රී ලංකාවේ අද්විතීය පාරිසරික හා ජීව විද්‍යාත්මක විවිධත්වයට වැදගත්වන අතර බොහෝ සත්ත්ව හා වෘක්ෂලතා සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වාසස්ථාන සලසයි.
Climate Fact Checks කණ්ඩායමේ අපි ශ්‍රී ලංකාවේ තෙත් බිම්වල අනාගතය පිළිබඳව ශ්‍රී ලංකා ඉඩම් සංවර්ධන සංස්ථාවේ ආචාර්ය චේතිකා ගුණසිරි සමඟ කතා කළෙමු. ඇය නාගරික ප්‍රදේශ කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් පරිසර පද්ධති කළමනාකරණ ක්ෂේත්‍රයේ වසර 10 කට වැඩි පළපුරුද්දක් ඇති පාරිසරික විශේෂඥයෙකි. ඇයගේ අත්දැකීම් අතර පර්යේෂණ, ප්‍රතිපත්ති සහ සැලසුම්, ව්‍යාපෘති සැලසුම් කිරීම සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම, ප්‍රජාව දැනුවත් කිරීම ඇතුළත් වේ.
තෙත්බිම් සහ දේශගුණික විපර්යාස අතර සම්බන්ධය
ආචාර්ය චේතිකා ගුණසිරි ප්‍රකාශ කළ ආකාරයට දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීමට සහ අනුවර්තනය වීමට විවිධ ආකාරයෙන් තෙත් බිම් දායක වේ. දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීම ගැන සලකා බැලීමේදී ඇය සඳහන් කළේ, “වෘක්ෂලතා සහ ඇල්ගී ප්‍රජාවන්ගේ බහුල වීම, නොගැඹුරු ජලයේ සිදුවන ජෛව භූ රසායනික චක්‍ර සහ තෙත් බිම් පස හේතුවෙන් තෙත්බිම් වලට හොඳින් කාබන් අවශෝෂණය කිරීමේ හැකියාව ඇති බවයි.
පීට්ලන්ඩ්ස් ලෝකයේ වඩාත්ම ඵලදායී කාබන් සින්ක් ලෙස සැලකේ; ශ්‍රී ලංකාවේ, හෙක්ටයාර් 2500 ක මුළු භූමි ප්‍රමාණයක් මෙම පීට්ලන්ඩ්ස් වලින් ආවරණය වන අතර, එයින් සැලකිය යුතු කොටසක් කොළඹ සිට මීගමුව දක්වා විහිදෙන රටේ විශාලතම තෙත් බිම වන මුතුරාජවෙල තෙත් බිම හරහා රටේ බටහිර වෙරළ තීරයේ ව්‍යාප්ත වී ඇත.
මීට අමතරව, ආචාර්ය චේතිකා ප්‍රකාශ කළේ “ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදු තෘණ පද්ධතිද නොගැඹුරු සාගර ජලයේ ඇති බැවින් ඒවාද කාබන් අවශෝෂණයට බෙහෙවින් දායක වන” බවයි. තෙත්බිම් විනාශ කිරීමෙන් ඒවායේ සිරවී ඇති කාබන් වායුගෝලයට මුදා හැරිය හැකි බවත් එය දේශගුණික විපර්යාසවලට දායක වන බවත් ඇය පැවසුවාය.
ප්‍රධාන වශයෙන් හදිසි ගංවතුර, නියඟ සහ අනෙකුත් ආන්තික කාලගුණික තත්ත්වයන් හේතුවෙන් ශ්‍රී ලංකාව දේශගුණික විපර්යාසවල අහිතකර බලපෑම්වලට සැලකිය යුතු ලෙස ගොදුරු වේ. “ශ්‍රී ලංකාව තුළ තෙත්බිම් ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි, විශේෂයෙන් නගරවල ගංවතුර ඇති වීම වැළැක්වීමේ ප්‍රදේශ ලෙස ක්‍රියා කරයි. නිදසුනක් වශයෙන්, කොළඹ තෙත්බිම පමණක් වර්ෂාපතනයෙන් 37% ක් ගබඩා කර ගන්නා අතර හදිසි ගංවතුර අවදානම වළක්වයි.
එබැවින් තෙත්බිම් ආපදා අවදානම අවම කිරීම සඳහා තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. ආහාර සුරක්ෂිතතාව වැඩි දියුණු කිරීමට ද තෙත්බිම් උපකාරී වන බව වෛද්‍ය චේතිකා ප්‍රකාශ කළාය “නාගරික තෙත් බිම් වී සහ එළවළු වගාවන් සමඟ සමීපව සම්බන්ධ වන අතර ඊට අමතරව ධීවර කර්මාන්තය වැනි ජීවනෝපායන් ද සපයයි” මීට අමතරව, ජල චක්‍රය පවත්වා ගැනීමට, මිරිදිය ජලය අවශෝෂණය කර ගැනීමට සහ ගබඩා කිරීමට තෙත්බිම් අත්‍යවශ්‍ය වේ. ආහාර සුරක්ෂිතතාව ආරක්ෂා කිරීමට ද උපකාරී වේ.
IWMI විසින් ලැයිස්තුගත කර ඇති පරිදි තෙත් බිම් ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමේ තවත් අමතර ප්‍රතිලාභ කිහිපයක් පහත දැක්වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ තෙත් බිම් තර්ජනයට ලක්ව ඇති ආකාරය
තෙත්බිම් යනු පාරිසරික හා ආර්ථික වටිනාකමක් ඇති විවිධ, ඵලදායී පරිසර පද්ධතීන් වේ. අවාසනාවකට මෙන්, ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ තෙත්බිම්, විශේෂයෙන් නාගරික ප්‍රදේශවල පවතින තෙත් බිම් හා එවායේ ඇති විවිධ වටිනාකම් විනාශ කිරීම් හෝ සූරාකෑම් වලට ලක් වේ. කෙසේ වෙතත්, මෙම තෙත්බිම් පරිසර පද්ධති සංවේදී පරිසර පද්ධතීන් වන අතර අද්විතීය ජෛව විවිධත්වයක් පැවතුන ද මානව ක්‍රියාකාරකම් හේතුවෙන් දැඩි ලෙස බලපෑම්වලට ලක් වී ඇත.
ආචාර්ය චේතිකා සඳහන් කළේ මෙම තෙත්බිම් මුහුණ දෙන බොහෝ තර්ජන අතර ඒවා ප්‍රධාන වශයෙන් කාණ්ඩ දෙකක් යටතේ වර්ග කල හැකි බවයි.
01) වාසස්ථාන විනාශය – නීතිවිරෝධී ගොඩකිරීම්, ආක්‍රමණශීලී ආගන්තුක විශේෂ පැතිරීම, කසළ බැහැර කිරීම
02) ජල දූෂණය –
“තෙත් බිම්වලට ජලය පිරිසිදු කළ හැක, නමුත් එහි ධාරිතාව දැන් ඉක්මවා ඇත.” ඇය වැඩිදුරටත් පැවසුවාය. “බොහෝ තෙත්බිම් ගොඩබිම් බවට පරිවර්තනය කර ඇත. මෙය මෙම පරිසර පද්ධතිවල ව්‍යුහයට සහ ඒවා සපයන බොහෝ සේවාවන්ට බාධා කරයි.
තෙත්බිම් සංරක්ෂණය කිරීමට සහ තිරසාර ලෙස භාවිතා කිරීමට මාර්ග.
ශ්‍රී ලංකාව තුළ තෙත් බිම් නාගරික මෙන්ම ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ද දක්නට ලැබේ. මෙම තෙත් බිම් සංරක්ෂණය සඳහා සමාජ ආර්ථික තත්ත්වය සහ කලාපීය සංවර්ධන ක්‍රියාකාරකම් මත පදනම්ව විවිධ කළමනාකරණ උපාය මාර්ග අවශ්‍ය වේ.
ඔවුන් තෙත් බිම්වල විවිධ ක්‍රියාකාරකම් සම්බන්ධ කරන විවිධ මාදිලි අත්හදා බලමින් සිටින බවත් තෙත්බිම් ආශ්‍රිත මිනිසුන්ගෙන් එය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා හිමිකාරිත්වය පිළිබඳ හැඟීමක් ලබා දීමටත්. නාගරික සැලසුම්කරණය සමඟ නාගරික තෙත් බිම් ඒකාබද්ධ කිරීමේ අවශ්‍යතාවයත් ඇය පැහැදිලි කළාය.
තවද, සමහර තෙත්බිම් සඳහා වඩාත් ශක්තිමත් ආරක්ෂණ උපාය මාර්ග අවශ්‍ය වන අතර ඒවා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ ලෙස පවා නම් කරන බව ආචාර්ය චේතිකා වැඩිදුරටත් පැවසීය. උදාහරණයක් ලෙස, කෝට්ටේ, කොළොන්නාව සහ හීනෙල මෙම තෙත් බිම්, ඒ ආශ්‍රිතව සිටින මිනිසුන්ගේ ක්‍රියාකාරකම් පාලනය කරන අභය භූමි ලෙස නම් කරන ලදී.
එක් එක් තෙත් බිම සඳහා භාවිතා කරන සංරක්ෂණ උපාය මාර්ග සහ ආකෘති රඳා පවතින්නේ එය අවට පරිසරය සහ එය සපයන සේවාවන් මත ය. එබැවින් තනි සංරක්ෂණ උපාය මාර්ගයන් භාවිතා කළ හැක්කේ සමහර තෙත්බිම් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා පමණි.
තවද, මෙම පරිසර පද්ධති මිනිසුන්ට වැදගත් සම්පත් වලින් පොහොසත් නමුත් ඒවා තිරසාර ලෙස භාවිතා කළ යුතුය. එබැවින් එක් එක් තෙත්බිම් වලින් සපයන විවිධ පරිසර පද්ධති සේවාවන් තනි තනිව හඳුනාගෙන දීර්ඝ කාලීන වැදගත්කම පිළිබඳව ප්‍රදේශවාසීන් දැනුවත් කිරීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.
බූන්දල, විල්පත්තු, කුමන, ආනවිළුන්දාව, වන්කලෙයි සහ මාදු ගඟ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රධාන RAMSAR තෙත්බිම් ලෙස ජාත්‍යන්තර වැදගත්කමකින් යුත් ජාතික වනෝද්‍යාන සහ අභයභූමි ලෙස නම් කර ඇත.
ශ්‍රී ලංකාව මෙම තෙත් බිම් ජාත්‍යන්තර වශයෙන් වැදගත් ලෙස හඳුනා ගත්තද ඒවා සංරක්ෂණය කිරීමට නීත්‍යානුකූලව සහයන් නොමැති බව ඇය සඳහන් කළේය. එබැවින් ආනවිලුන්දාව අභයභූමිය එළිපෙහෙළි කිරීම වැනි අතීතයේ සිදු වූ සිදුවීම් සහ වනකාලෛ සහ වෙඩිතලතිව් තෙත් බිම් ඉස්සන් වගාව සඳහා යොදා ගත යුතුද යන්න පිළිබඳ පවතින විවාදයන්ට පිළිතුරු නොලැබෙන බව ද ඇය වැඩි දුරටත් සඳහන් කළාය. මෙම වැදගත් පරිසර පද්ධති ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ජාතික නීති පද්ධතිය තුළ ශක්තිමත් විධිවිධානවල වැදගත්කම ඇය අවධාරණය කළාය.
පරිසර අමාත්‍යාංශය සහ ශ්‍රී ලංකා මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය විසින් 2006 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී ජාතික තෙත්බිම් ප්‍රතිපත්ති සහ උපායමාර්ග ඉදිරිපත් කරන ලදී. ඊට අමතරව, ශ්‍රී ලංකාවේ ජාතික වශයෙන් වැදගත් නාගරික තෙත්බිම් වැඩිදියුණු කිරීමේ පියවර ඇතුළත් වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ තෙත්බිම් වල අනාගතය
වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව කඩොලාන ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘතියක් ආරම්භ කර ඇත. වෛද්‍ය චේතිකා නාගරික අංශයේ තෙත්බිම් ප්‍රතිසංස්කරණ සැලසුම් පිළිබඳව වැඩි විස්තර විස්තර කළේ ඒවා නාගරික සැලසුම් ක්‍රමෝපායට ඇතුළත් බව පවසමිනි. තෙත්බිම් පරිසර පද්ධති සේවාවන් රාජ්‍ය ආයතන සහ අදාළ සියලුම පාර්ශ්වකරුවන් සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කරමින් නගර ක්‍රියාකාරකම්වලට ඇතුළත් කරන බවද ඇය පැවසුවාය.
ආක්‍රමණශීලී පිටසක්වල ශාක විශේෂ ඉවත් කිරීමට ක්‍රම කිහිපයක් ක්‍රියාත්මක වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ තෙත් බිම් සඳහා ජාත්‍යන්තර සහ ජාතික පිළිගැනීමක් ගෙන ඒම කෙරෙහි සැලකිය යුතු අවධානයක් යොමු කර ඇත.
තවද, තෙත් බිම්වල ගුණාත්මකභාවය ඉහළ නැංවීම සඳහා ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘතියක් කොළඹ තුළ ක්‍රියාත්මක කර ඇත. නාගරික සැලසුම්කරණය සහ උපාය මාර්ග සැලසුම් කිරීමේදී තෙත්බිම් වල අනාගතය සහ වැදගත්කම ඉස්මතු කෙරෙන බව පවසමින් ඇය අවසන් කළාය.
