জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বাবে ‘মৰাণ শিলাবৃষ্টি’ৰ দৰে ঘটনা সঘনাই সংঘটিত হৈছে নেকি?

শেহতীয়াকৈ ২০২২ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰত অসমৰ ডিব্ৰুগড় জিলাত ভয়াৱহ শিলাবৃষ্টিৰ ফলত বিস্তৰ ক্ষতি হৈছিল। খবৰ অনুসৰি প্ৰায় ৫০০ ঘৰৰ ক্ষতিসাধন হৈছিল । উক্ত শিলাবৃষ্টিৰ বিভিন্ন ফটো আৰু ভিডিঅ’ ছ’চিয়েল মিডিয়াত ভাইৰেল হৈ পৰিছিল । শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাই লাহোৱাল, লেকাই, মৰাণ, টিংখাং, নাহৰকটীয়া, আৰু ইয়াৰ কাষৰীয়া অঞ্চলত ব্যাপক আঘাত হানে। ডিব্ৰুগড় জিলা প্ৰশাসনৰ এগৰাকী জ্যেষ্ঠ বিষয়াই জনোৱা মতে, যদিও কোনো ধৰণৰ হতাহতিৰ ৰেকৰ্ড নাই, তথাপিও প্ৰাথমিক মূল্যায়ন অনুসৰি মৰাণ মহকুমাৰ ৩৭খন গাঁৱত ৩১০টা ঘৰ ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল ।

শেহতীয়াকৈ কুৱেইটতো একেধৰণৰ শিলাবৃষ্টিৰ ঘটনা সংঘটিত হৈছে যি পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ উষ্ণ দেশসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম। শেহতীয়াকৈ ইয়াত এক বিৰল শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাই আঘাত হানিছে আৰু স্থানীয় ৰাইজে ছ’চিয়েল মিডিয়াত শিলাবৃষ্টিৰ বগা তৰপৰ ছবি শ্বেয়াৰ কৰি ভাইৰেল কৰি তুলিছিল। কুৱেইটৰ বতৰ বিজ্ঞান বিভাগে জনোৱা মতে, তাত বৰষুণৰ পৰিমাণ ৬৩ মিলিমিটাৰ পৰ্যন্ত হৈছে। কুৱেইটৰ বতৰ বিজ্ঞান বিভাগৰ প্ৰাক্তন সঞ্চালক মহম্মদ কাৰামে কয় যে, “যোৱা ১৫ বছৰ ধৰি আমি শীতকালত ইমান শিলাবৃষ্টি দেখা নাই।” কাৰমে আৰু কয় যে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনে সমগ্ৰ বিশ্বতে বতৰৰ ধৰণত ব্যাঘাত জন্মাইছে আৰু সেইবাবে এই ধৰণৰ পৰিঘটনা সঘনাই হ’ব পাৰে।

জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, শিলাবৃষ্টি, আৰু উত্তৰ-পূব ভাৰত

‘ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইত শীতকালীন শিলাবৃষ্টি অস্বাভাৱিক নহয়, উত্তৰ-পূব ভাৰততো নহয়। কিন্তু উত্তৰ-পূব ভাৰত অঞ্চলত শেহতীয়া বছৰবোৰত পৰ্যবেক্ষণ কৰা এই পৰিঘটনাৰ স্থানীয় লোকৰ জীৱনৰ ওপৰত প্ৰভাৱ, তীব্ৰতা, প্ৰভাৱৰ ক্ষেত্ৰ, এক নতুন অভিজ্ঞতা।’ জ্যেষ্ঠ জলবায়ু আৰু পৰিৱেশ বিজ্ঞানী তথা চিএফচিৰ আভ্যন্তৰীণ পৰামৰ্শদাতা ড০ পাৰ্থ জ্যোতি দাসে এইদৰে কয় ।

শেহতীয়াকৈ ২০২২ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰত অসমৰ ডিব্ৰুগড় জিলা ভয়াৱহ শিলাবৃষ্টিৰ ফলত ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল। ইয়াৰ পূৰ্বে ২০২২ চনৰ ২৫ ফেব্ৰুৱাৰীত গুৱাহাটী মহানগৰীৰ বহু ঠাইত শিলাবৃষ্টিৰ ফলত বৰফৰ দৰে পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হৈছিল। তাৰ পূৰ্বেও ২০২২ চনৰ ২২ জানুৱাৰী আৰু ২০২১ চনৰ ২২ ডিচেম্বৰত শ্বিলঙত শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাৰ ফলত এক বৃহৎ বৰফৰ দৰে পৰিসৰৰ সৃষ্টি হৈছিল ।

“২০২১ চনত শ্বিলঙত বৰদিনৰ পূৰ্বে হোৱা শিলাবৃষ্টি উত্তৰ-পূব ভাৰত অঞ্চলৰ শেহতীয়া জলবায়ুবিজ্ঞানৰ ইতিহাসৰ এক অনন্য পৰিঘটনা আছিল। ই দেশজোৰা সংবাদ মাধ্যম আৰু বৈজ্ঞানিক দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছিল। কিন্তু যোৱা বছৰটোত বৰদিনৰ পিছৰ মৰাণ শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাক এক বিৰল পৰিঘটনাৰ লগতে জলবতৰ বিজ্ঞানৰ দুৰ্যোগৰ চৰম পৰিঘটনা হিচাপেও মনত ৰখা হ’ব যিয়ে কৃষি (শীতকালীন শাক-পাচলি, চাহ, আৰু অন্যান্য উদ্যান শস্য)ৰ লগতে ঘৰ আৰু অন্যান্য ৰাজহুৱা আৰু ব্যক্তিগত আন্তঃগাঁথনিৰ ব্যাপক ক্ষতিসাধন কৰে ।’-ডাঃ দাসে আৰু কয়।

“শীতকালত (যেনে, ডিচেম্বৰ, জানুৱাৰী, আৰু ফেব্ৰুৱাৰী) উত্তৰ-পশ্চিম আৰু উত্তৰ ভাৰতত শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাৰ সৃষ্টি হোৱাটো অস্বাভাৱিক নহয়, কিন্তু একে সময়তে ভাৰতৰ এই অঞ্চলবোৰতো শীতকালীন শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহা সাধাৰণ পৰিঘটনা নহয়। বিশেষকৈ ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত শীতকালীন শিলাবৃষ্টিক এক বিৰল পৰিঘটনা বুলি গণ্য কৰা হয়। শীতকালত শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহা সৰ্বত্ৰ বিয়পি নাথাকে কাৰণ ইয়াৰ বাবে বতৰ বিজ্ঞানৰ পৰিস্থিতিৰ সংমিশ্ৰণৰ প্ৰয়োজন হয় যিবোৰ সাধাৰণতে দেশৰ এই অঞ্চলসমূহত শীতকালত উপলব্ধ নহয়।’-ডাঃ দাসে লগতে কয়।

“কিছুমান ভাৰতীয় বিজ্ঞানীয়ে লক্ষ্য কৰিছে যে এনে শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাৰ সৃষ্টি হয় যেতিয়া একেলগে নিম্ন ট্ৰ’প’স্ফিয়াৰিক স্তৰত সংবহনীয় পৰিসঞ্চালনৰ উপস্থিতি, আৰব সাগৰ বা বংগ উপসাগৰৰ পৰা কঢ়িয়াই নিয়া আৰ্দ্ৰতা কঢ়িয়াই অনা বায়ুৰ উপস্থিতি আৰু সক্ৰিয় মধ্য ট্ৰপ’স্ফেৰিক উচ্চতাত ৱেষ্টাৰ্ণ দিষ্টাৰ্বেঞ্চ (WD) থাকে। আৰ্দ্ৰতা বহনকাৰী বায়ুৰ ভৰৰ সংবহনীয় আৰোহণৰ ফলত যেতিয়া ইহঁতে পশ্চিম বিক্ষিপ্ততাত বায়ুৰ ঠাণ্ডা আৰু ভিজা প্ৰবাহৰ সৈতে ক্ৰিয়া কৰে, তেতিয়া বৰফৰ তীব্ৰ নিউক্লিয়েশন আৰু বৃহৎ পৰিসৰৰ ডাৱৰ গঠন হয় আৰু ঠাণ্ডা বতাহ আৰু ডাৱৰৰ অধিক উৰ্ধগামীতা হয় বৰষুণৰ লগে লগে বৰষুণ হোৱা শিলাবৃষ্টিৰ শিলৰ উৎপাদন। এনে পূৰ্বচৰ্ত সহজে পূৰণ নহয় আৰু মাজে মাজে শীতকালত শিলাবৃষ্টিৰ সৃষ্টিৰ বাবে অনুকূল পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি কৰে।’-ডাঃ দাসে ব্যাখ্যা কৰে।

“ভাৰত বতৰ বিজ্ঞান বিভাগে (IMD) সংজ্ঞায়িত কৰা অনুসৰি, WD হৈছে মধ্য আৰু নিম্ন ট্ৰপ’স্ফিয়াৰিক স্তৰত থকা ঘূৰ্ণীবতাহৰ পৰিবহন বা ট্ৰাফ বা পৃষ্ঠৰ কম চাপৰ অঞ্চল, যিটো মধ্য অক্ষাংশৰ পশ্চিমীয়া বতাহত দেখা যায় আৰু ভূমধ্য সাগৰৰ ওপৰেৰে উৎপত্তি হয়- কেছপিয়ান সাগৰ-ক’লা সাগৰ অঞ্চল আৰু উত্তৰ ভাৰতৰ মাজেৰে পূব দিশলৈ গৈ উত্তৰ-পশ্চিম ভাৰতৰ পশ্চিম হিমালয় আৰু উত্তৰ ভাৰতৰ মধ্য হিমালয়ৰ ফালে কেতিয়াবা পূব হিমালয়লৈকে বিস্তৃত হয়, যেতিয়া ই উত্তৰ-পূব ভাৰত অঞ্চলতো প্ৰভাৱ পেলায়। এই উচ্চস্তৰৰ ছিন’প্টিক স্কেলৰ বতৰ ব্যৱস্থাসমূহ উপগ্রীষ্মমণ্ডলীয় পশ্চিমীয়া জেট ষ্ট্ৰিম (STWJ)ত নিহিত হৈ আছে৷’ ড০ দাসে আৰু ব্যাখ্যা কৰে৷

সঘনাই আৰু তীব্ৰ শিলাবৃষ্টি জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ এক প্ৰভাৱ হ’ব পাৰে, অৱশ্য এতিয়াও অধিক গৱেষণাৰ প্ৰয়োজন

‘The effects of climate change on hailstorms’ শীৰ্ষক এক অধ্যয়ন অনুসৰি, ‘নেচাৰ’ নামৰ আলোচনীখনত প্ৰকাশিত, “জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ শিলাবৃষ্টিৰ ওপৰত অনিশ্চয়তা অতি বেছি হৈয়েই আছে। এই উচ্চ অনিশ্চয়তাৰ কাৰণ আংশিকভাৱে শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহা তুলনামূলকভাৱে বিৰল আৰু তুলনামূলকভাৱে সৰু, যি দুয়োটাই ধাৰা বিশ্লেষণৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সময়ৰ স্কেলত ইয়াক পৰ্যবেক্ষণ আৰু আৰ্হিত কৰাটো কঠিন কৰি তোলে। অনিশ্চয়তা হ্ৰাস কৰিবলৈ “প্ৰক্ৰিয়াভিত্তিক” পদ্ধতিৰ প্ৰয়োজন হ’ব য’ত শিলাবৃষ্টিক প্ৰভাৱিত কৰা প্ৰক্ৰিয়া, ইয়াৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ অধীনত ইয়াৰ পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে বুজাটো বিবেচনা কৰা হ’ব।”

আই আই টি খড়গপুৰৰ চেণ্টাৰ ফৰ অ’চেন, ৰিভাৰ, এটম’স্ফিয়াৰ এণ্ড লেণ্ড ছায়েন্সেছ (ক’ৰাল)ৰ ড০ প্ৰণৱ দেৱে চি এফ চি ইণ্ডিয়াক ইমেইলযোগে ব্যাখ্যা কৰি কয় যে, “উষ্ণ বায়ুমণ্ডলত অধিক পৰিমাণৰ আৰ্দ্ৰতা ধৰি ৰাখিব পাৰে যাৰ ফলত সংবহনীয় ধুমুহাৰ সময়ত শিলাবৃষ্টিৰ বৰষুণ অধিক হ’ব পাৰে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত উষ্ণতা বৃদ্ধি আৰু শিলাবৃষ্টিৰ কম্পাঙ্কৰ মাজত পৰিসংখ্যাগত সম্পৰ্ক থকাৰ প্ৰমাণ পোৱা গৈছে। মন কৰিলগীয়া যে শিলাবৃষ্টিৰ কম্পাঙ্ক আৰু আকাৰৰ দীৰ্ঘম্যাদী ধাৰা স্থানীয়ভাৱে বৈষম্যপূৰ্ণ হৈ আহিছে।”

ড০ দেবে এই কথাটোত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বাবে ভাৰতত শিলাবৃষ্টিৰ তীব্ৰতা বৃদ্ধি পাইছে নেকি সেয়া বুজিবলৈ অধিক বৈজ্ঞানিক গৱেষণাৰ প্ৰয়োজন।

তেওঁ কয়, ‘অৱশ্যে কোনো ব্যক্তিগত পৰিঘটনাক গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ বাবে আৰোপ কৰাটো কৌশলী, আৰু এই পৰ্যায়ত ভাৰতত উচ্চ তীব্ৰতাসম্পন্ন শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাৰ সৃষ্টি গোলকীয় উষ্ণতাৰ বাবে হৈছে নেকি আৰু কেনেকৈ হৈছে সেই কথা বুজিবলৈ আমাক অধিক বৈজ্ঞানিক গৱেষণাৰ প্ৰয়োজন।’

আনহাতে ড০ দাসে কয় যে শীতকালীন শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহা জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে জড়িত নেকি আৰু কেনেকৈ জড়িত সেয়া সঠিকভাৱে বুজাটো কঠিন যদিও ভাৰতত শেহতীয়াকৈ বৃহৎ পৰিসৰৰ শিলাবৃষ্টিৰ ধাৰাটোৱেও ইয়াৰ প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ইংগিত।

‘২০১৩ চনৰ ১৭ জানুৱাৰীত দিল্লীৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজধানী অঞ্চলত শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাই বিজ্ঞানী আৰু নতুন দিল্লীৰ বাসিন্দা উভয়কে আচৰিত কৰি তুলিছিল কাৰণ নতুন দিল্লী অঞ্চলত ই এক বিৰল পৰিঘটনা আছিল। নতুন দিল্লী অঞ্চলত শেহতীয়া বছৰবোৰত শীতকালত শিলাবৃষ্টিৰ এনে অধিক পৰিঘটনা দেখা গৈছে, যেনে, ২০১৩ চনৰ ২৯ মাৰ্চ; ৭ ফেব্ৰুৱাৰী, ২০১৯; ১৪ মাৰ্চ, ২০২০; ২০২১ চনৰ ৬ জানুৱাৰী, আৰু ২০২২ চনৰ ২৫ ফেব্ৰুৱাৰীত এই শিলাবৃষ্টিৰ লগে লগে উত্তৰ ভাৰতীয় অঞ্চলত প্ৰচণ্ড বৰষুণ আৰু ব্যাপক ডাৱৰৰ আৱৰণ ঘটিছিল।’- ড০ দাসে ব্যাখ্যা কৰে।

বিজ্ঞানীসকলে এই সিদ্ধান্তত উপনীত হৈছে যে নিম্ন ট্ৰ’প’স্ফিয়াৰত সংবহনীয় পৰিসঞ্চালনৰ উপস্থিতিয়ে আৰব সাগৰ আৰু বংগ উপসাগৰ দুয়োটাৰে পৰা আৰ্দ্ৰতাৰে ভৰপূৰ বায়ু ভৰৰ উত্থানত সহায় কৰিছিল য’ত ই প্ৰৰোচিত পশ্চিমৰ বতাহৰ ঠাণ্ডা হুলস্থুলৰ সন্মুখীন হৈছিল পশ্চিমীয়া অশান্তিৰ এটা খণ্ডৰ দ্বাৰা। ফলত বেৰ’ক্লিনিক অস্থিৰতা আৰু সংবহন শক্তিৰ উপলব্ধতাই ঠাণ্ডা বতাহৰ আৰু অধিক ওপৰলৈ খচৰাৰ সৃষ্টি কৰে যাৰ ফলত মধ্য আৰু উচ্চ ট্ৰ’প’স্ফিয়াৰিক স্তৰত ডাৱৰ আৰু বৰফৰ নিউক্লিয়েশন গঠন হয়। এই প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ ফলত শেষত বৃহৎ শিলাবৃষ্টিৰ সৃষ্টি হয় যিবোৰ বৰষুণ আৰু বতাহৰ লগে লগে বৰষুণ হয়।

“বিজ্ঞানীসকলে শেহতীয়াকৈ ডব্লিউ ডিৰ তীব্ৰতা দুৰ্বল হোৱাৰ ধাৰা লক্ষ্য কৰিছে। কিন্তু শীতকালত ডব্লিউ ডিৰ দ্বাৰা প্ৰৰোচিত অধিক আৰু চৰম বৰষুণৰ সম্ভাৱনা বেছি হোৱা দেখা গৈছে। কিন্তু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনে ডব্লিউ ডি সমূহত কেনে প্ৰভাৱ পেলাইছে সেয়া এতিয়াও স্পষ্ট হোৱা নাই। গতিকে শীতকালীন শিলাবৃষ্টিৰ সৈতে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ সম্পৰ্ক আছে নে নাই আৰু কেনেকৈ সেয়া সঠিকভাৱে বুজাটো টান।’- ড০ দাসে লগতে কয়।

“পূব প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় অঞ্চলত সম্পূৰ্ণ জোৰদাৰভাৱে অটল হৈ থকা আৰু যোৱা দুটা শতিকাত ৰেকৰ্ড কৰা আটাইতকৈ দীঘলীয়া লা নিনা (ট্ৰিপল ডিপ লা নীনা)ৰ ভিতৰত অন্যতম বুলি অভিহিত কৰা লা-নিনাইও অনুকূল পৰিস্থিতি সৃষ্টি কৰাত ভূমিকা ল’ব পাৰে শিলাবৃষ্টি আৰু শিলাবৃষ্টিৰ অদ্ভুত কাণ্ডবোৰ। আৰ্দ্ৰতা বহনকাৰী কম চাপৰ সংবহন ব্যৱস্থাসমূহ পৃষ্ঠৰ উষ্ণতাৰ বাবে তাপীয়ভাৱে পৰিচালিত হোৱা বুলি জনা যায়। যিহেতু এই বিশ্বব্যাপী আৰু আঞ্চলিক ছিন’প্টিক ব্যৱস্থাসমূহৰ অধিকাংশই জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত বুলি জনা যায়, গতিকে ভাৰতত শেহতীয়াকৈ বৃহৎ পৰিসৰৰ শিলাবৃষ্টিৰ ধাৰাটোৱে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱৰ লগতে ইংগিতও হ’ব পাৰে। কিন্তু আমি কঠোৰ গৱেষণাৰ জৰিয়তে অধিক নিৰ্ণায়ক প্ৰমাণ পোৱাৰ বাবে অপেক্ষা কৰা উচিত যাতে এনে সিদ্ধান্ত আত্মবিশ্বাসেৰে লোৱা হয়।’

লছ আৰু ডেমেজ

শীতকালীন শিলাবৃষ্টিৰ ধুমুহাৰ বিষয়ে যুক্তিসংগত সঠিকতাৰে অধ্যয়ন আৰু ভৱিষ্যদ্বাণী কৰাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ যাতে সঠিক দুৰ্যোগৰ বাবে প্ৰস্তুতি চলাই মানুহৰ জীৱন, জীৱিকা আৰু সম্পত্তিৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰিব পৰা যায়। মৰাণৰ শিলাবৃষ্টিৰ ভয়াৱহতাই আমাৰ দুৰ্যোগ পৰিচালকসকলৰ বাবে চকু মুদা কুলিৰ ভাও ধৰাৰ কাম কৰিব লাগে। দুৰ্যোগ ব্যৱস্থাপনা কৰ্তৃপক্ষই এনে শীতকালীন বতৰৰ চৰম পৰিস্থিতিৰ ফলত হোৱা লোকচান আৰু ক্ষতিৰ ওপৰত নজৰ ৰাখিব লাগে।

এই প্ৰসংগত এইটোও মনত ৰখাটো প্ৰাসংগিক যে বিশেষকৈ ঠাণ্ডা বতৰ সৃষ্টি, কুঁৱলীৰ সৃষ্টি, শীতকালীন বৰষুণ, বৰফ, হিমবাহৰ লগতে হিমালয়ত ভূমিস্খলন, শীতকালীন বানপানী, আৰু হিমস্খলনৰ সৃষ্টি কৰাত ৱেষ্টাৰ্ণ ডিষ্টাৰৰ্বেঞ্চ সমূহে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে । ভাৰতৰ বৃহৎ জনসংখ্যাৰ জলবায়ুৰ পৰিবৰ্তনৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰাৰ বাবে ৱেষ্টাৰ্ণ ডিষ্টাৰৰ্বেঞ্চ আৰু অনুৰূপ বতৰৰ চৰম অৱস্থাৰ ওপৰত আৰু অধ্যয়ন কৰাটো প্ৰয়োজনীয়।