हवामान बदलामुळे भारतात आरोग्याशी संबंधित जोखीम वाढत आहेत: स्टडी

हवामान बदलामुळे भारतातील विविध आरोग्य-संबंधित जोखमी वाढत आहेत ज्यामुळे जीव आणि उपजीविकेचे नुकसान होण्याच्या प्रमाणात चिंताजनक वाढ होत आहे.हे जगाच्या अग्रगण्य हेल्थ जर्नल्सपैकी एक, द लॅन्सेटने अलीकडेच आरोग्य आणि हवामान बदलावरील लॅन्सेट काउंटडाउनची 2022 आवृत्ती प्रकाशित केल्याने हे समोर आले आहे.अहवालात यावर्षी 103 देशांचा आढावा घेण्यात आला आणि मानवी आरोग्यासाठी जीवाश्म इंधनाच्या वाढत्या धोक्यावर प्रकाश टाकला. अहवालात असे दिसून आले आहे की सरकार आणि कंपन्या अशा धोरणांचे अनुसरण करत आहेत ज्यामुळे आज जिवंत असलेल्या सर्व लोकांचे आणि भविष्यातील पिढ्यांचे आरोग्य आणि अस्तित्व धोक्यात आले आहे.

“हवामान बदलाच्या प्रतिसादात जग एका गंभीर टप्प्यावर आहे. जगभरात, कोविड-19 चे तीव्र परिणाम आणि राहणीमानाचा खर्च आणि ऊर्जा संकटांमध्ये लोकांच्या आरोग्यावर हवामान बदलामुळे वाढत्या प्रमाणात परिणाम होत आहेत असे दिसते; हवामान वचनबद्धता असूनही सरकार आणि कंपन्या निरोगी भविष्यापेक्षा जीवाश्म इंधनांना प्राधान्य देत आहेत; आणि जलद, समग्र कृती हा योग्य आणि निरोगी भविष्य सुनिश्चित करण्याचा एकमेव मार्ग आहे,” अहवालात म्हटले आहे.

लॅन्सेट अहवाल हा पाच डोमेनमध्ये 42 संकेतकांचे विश्लेषण करतो – हवामान बदल, अनुकूलन, आरोग्यासाठी नियोजन आणि लवचिकता, शमन क्रिया आणि आरोग्य सह-लाभ, अर्थशास्त्र आणि वित्त तसेच सार्वजनिक आणि राजकीय सहभाग.

दस्तऐवजाचाच भाग नसलेल्या लॅन्सेट अहवालातून घेतलेल्या भारत-विशिष्ट तथ्यपत्रकात महत्त्वाचे निष्कर्ष आहेत.

उष्णतेमुळे होणाऱ्या मृत्यूंमध्ये वाढ

2000-2004 ते 2017-2021 पर्यंत, अंदाजे 20 वर्षांच्या कालावधीत, भारतात उष्णतेमुळे होणाऱ्या मृत्यूंमध्ये 55% वाढ झाली, असे लॅन्सेट अहवालात नमूद करण्यात आले आहे.भारतात यावर्षी मार्च ते एप्रिल दरम्यान अभूतपूर्व उष्णतेची लाट आली. हवामान बदलामुळे ही उष्णतेची लाट येण्याची शक्यता 30 पट अधिक असल्याचे अहवालात म्हटले आहे.

“अत्यंत उष्णतेच्या संपर्कात आल्याने आरोग्यावर थेट परिणाम होतो, हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आणि श्वसन रोग यासारख्या अंतर्निहित परिस्थितींना वाढवते आणि उष्माघात, प्रतिकूल गर्भधारणेचे परिणाम, बिघडलेच्या झोपेच्या पद्धती, खराब मानसिक आरोग्य आणि दुखापती-संबंधित मृत्यू वाढतात,” असे अहवालात नमूद केले आहे.

अहवालानुसार, जागतिक स्तरावर 2000-2004 आणि 2017-2021 दरम्यान उष्णतेमुळे मृत्यूच्या संख्येत 68% ने वाढ झाली आणि वृद्ध आणि लहान मुलांसारख्या असुरक्षित लोकसंख्येने 1986-2005 च्या वार्षिक तुलनेत 2021 मध्ये 3.7 बिलियन अधिक उष्णतेच्या लाटेचा अनुभव घेतला.

जीवाश्म इंधन जळण्याचा आरोग्यावर परिणाम

अहवालात असे आढळून आले आहे की जीवाश्म इंधनाच्या ज्वलनातून कणांच्या संपर्कात आल्यामुळे 2020 मध्ये भारतात अंदाजे 3,30,000 पेक्षा जास्त लोकांचा मृत्यू झाला. भारतामध्ये 2019 मध्ये घरगुती ऊर्जेच्या वापरामध्ये बायोमासचा वाटा 61% होता, तर जीवाश्म इंधनाचा वाटा 20% होता, असेही या अभ्यासात आढळून आले आहे.

“जीवाश्म इंधन अवलंबित्व हे केवळ हवामान बदलाच्या वाढीव परिणामांमुळे जागतिक आरोग्यालाच हानी पोहोचवत नाही, तर अस्थिर आणि अप्रत्याशित जीवाश्म इंधन बाजार, कमकुवत पुरवठा साखळी आणि भू-राजकीय संघर्षांद्वारे मानवी आरोग्य आणि कल्याणावर थेट परिणाम करते,” असे अहवालात म्हटले आहे.

गलिच्छ इंधनावर जास्त अवलंबून असल्यामुळे, भारतामध्ये राष्ट्रीय स्तरावर 27 पटींनी आणि ग्रामीण घरांमध्ये 35 पटीने कण असलेल्या पदार्थांचे सरासरी घरगुती प्रमाण डब्ल्यूएचओच्या शिफारशीपेक्षा जास्त आहे, असे अहवालात आढळून आले आहे.

अन्न सुरक्षा आणि मजूर यावर परिणाम

अहवालात भारतातील हवामान बदलाच्या आर्थिक परिणामावर प्रकाश टाकण्यात आला आहे आणि असे दिसून आले आहे की वाढत्या तापमान परिस्थितीमुळे देशाच्या जीडीपीवर परिणाम झाला आहे. उष्णतेच्या संपर्कामुळे 2021 मध्ये भारतीयांमध्ये 167.2 बिलियन संभाव्य कामगार तासांचे नुकसान झाले, असे अहवालात नमूद करण्यात आले आहे. यामुळे राष्ट्रीय सकल देशांतर्गत उत्पादनाच्या सुमारे 5.4% इतके उत्पन्नाचे नुकसान झाले, असे त्यात म्हटले आहे.

पिकाचा हंगाम आणि उत्पन्नाचा थेट परिणाम देशाच्या अन्न सुरक्षेवर होतो. पिक वाढणीच्या हंगामात उच्च तापमानामुळे पीक लवकर परिपक्व होते, जे पाणी किंवा पोषक तत्वांच्या मर्यादांशिवाय मिळवता येणारे जास्तीत जास्त संभाव्य उत्पन्न कमी करते.

1981-2010 च्या बेसलाईनच्या तुलनेत मक्याच्या वाढीच्या हंगामाचा कालावधी 2% कमी झाला आहे, तर तांदूळ आणि हिवाळी गहू प्रत्येकी 1% ने कमी झाला आहे, असे अहवालात आढळले आहे.

रोगांचा प्रसार

अहवालात असे आढळून आले की 1951-1960 आणि 2012-2021 या कालावधीत, एडिस इजिप्ती डासाद्वारे डेंग्यूच्या प्रसारासाठी योग्य महिन्यांची संख्या 1.69% वाढली आणि भारतात दरवर्षी 5.6 महिन्यांपर्यंत पोहोचली.

अहवालानुसार, सरासरी, 2012-2021 पर्यंत, 1986-2021 च्या तुलनेत, प्रत्येक अर्भकाला प्रति वर्ष अतिरिक्त 0.9 उष्मा लहरींचा अनुभव आला तर 65 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या प्रौढांना 1986-2021 च्या तुलनेत प्रति व्यक्ती अतिरिक्त 3.7 असा अनुभव आला.

अहवालात असे म्हटले आहे की बदलत्या हवामानाचा संसर्गजन्य रोगांच्या प्रसारावर परिणाम होत आहे, लोकसंख्येला उदयोन्मुख रोग आणि सह-महामारी आणि किनारपट्टीवरील पाणी व्हिब्रिओ रोगजनकांच्या प्रसारासाठी जास्त धोका निर्माण करत आहे. 

(आयुषी शर्माच्या इनपुटसह)