Physical Address
23,24,25 & 26, 2nd Floor, Software Technology Park India, Opp: Garware Stadium,MIDC, Chikalthana, Aurangabad, Maharashtra – 431001 India
સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર સક્રિય કોઈપણ વ્યક્તિએ ચોક્કસપણે વન્યજીવોની અસંખ્ય પોસ્ટસ અને ચિત્રો જોયા હશે, ખાસ કરીને જળચર જીવો ગૂંગળાતા હોય, તેમના માથુ અથવા ગરદન પ્લાસ્ટિકના કચરામાં ફસાઈ જાય છે, ક્યારેક તો ઘણું પ્લાસ્ટિક પણ ગળી જાય છે, જે વિનાશક પરિણામો તરફ દોરી જાય છે. રેપરથી લઈને પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનર અને બેગ સુધીની તમામ ફેકવામાં આવેલી વસ્તુઓ પ્રકૃતિ અને વન્યજીવન માટે ગંભીર ખતરો ઉભો કરી રહી છે. વર્ષ 2009માં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસમાં જણાવવામાં આવ્યુ છે કે, ટકાઉ અને ખૂબ જ ધીમા હોવાને કારણે, પ્લાસ્ટિકનો કચરો દરિયાઈ વાતાવરણમાં દાયકાઓથી સદીઓ સુધી ટકી શકે છે.
બ્રિટાનિકા પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણને ‘કૃત્રિમ પ્લાસ્ટિક ઉત્પાદને પર્યાવરણમાં એટલો સંચય તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરે છે કે તેઓ વન્યજીવન અને તેમના નિવાસસ્થાનો તેમજ માનવ વસ્તી માટે સમસ્યાઓ ઊભી કરે છે.’
પ્લાસ્ટિકની થેલીઓ પર્યાવરણને કેવી રીતે અસર કરે છે તે સમજાવતો એક વિડિયો અમને મળ્યો હતો. યુનાઈટેડ નેશન્સ એન્વાયર્નમેન્ટ પ્રોગ્રામ વેબસાઈટ પર આ વિઝ્યુઅલ ફીચર પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણનું વિગતવાર વર્ણન કરવામાં આવ્યુ છે.
સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક શું છે
ફેંકી દેવામાં આવે તે પહેલા માત્ર એક જ વાર અથવા થોડા સમય માટે ઉપયોગમાં લેવાતા પ્લાસ્ટિક ઉત્પાદનોને સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિક કહેવામાં આવે છે. તેઓ મુખ્યત્વે અશ્મિભૂત ઇંધણ આધારિત રસાયણો (પેટ્રોકેમિકલ્સ)માંથી બનાવવામાં આવે છે. સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે પેકેજિંગ અને સર્વિસ વેર માટે થાય છે, જેમ કે બોટલ, રેપર, સ્ટ્રો અને બેગ.
ક્લાઈમેટ ચેન્જ પાછળ એક પ્રેરક બળ
પૃથ્વી પરના સૌથી સતત પ્રદૂષકોમાંનું એક હોવાને કારણે, પ્લાસ્ટિકને અધોગતિમાં સદીઓ લાગી શકે છે, ગ્રીનહાઉસ વાયુઓનું ઉત્સર્જન થાય છે અને આમ તેના સમગ્ર જીવનકાળ દરમિયાન ગ્લોબલ વોર્મિંગમાં ફાળો આપે છે.
યુનિવર્સિટી ઓફ કોલોરાડોની વેબસાઈટ પરના અહેવાલમાં સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિકને ‘ક્લાઈમેટ ચેન્જ પાછળ ચાલકબળ’ ગણાવ્યું છે. તે જણાવે છે કે અશ્મિભૂત ઇંધણમાંથી સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિકનું ઉત્પાદન થાય છે, આ પ્લાસ્ટિકને કાઢવા અને બનાવવાની પ્રક્રિયા મોટા પ્રમાણમાં ગ્રીનહાઉસ વાયુઓનું ઉત્સર્જન કરે છે.
અંદાજો કહે છે કે માત્ર આ અશ્મિભૂત ઇંધણના નિષ્કર્ષણ અને પ્લાસ્ટિક ફેક્ટરીઓમાં તેમના પરિવહનથી 12.5 થી 1.5 મિલિયન મેટ્રિક ટન ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ ઉત્સર્જન થાય છે.
અહેવાલમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે તેલ નિષ્કર્ષણ અને પાઈપલાઈન નિર્માણ માટે જંગલની જમીનને દૂર કરવાથી વાતાવરણમાં 1.6 બિલિયન મેટ્રિક ટનથી વધુ કાર્બન ડાયોક્સાઇડ છોડવામાં આવ્યો છે. આ લેન્ડ ક્લિયરિંગ વાતાવરણમાંથી કાર્બન ડાયોક્સાઇડની માત્રાને પણ મર્યાદિત કરે છે. ઉપરાંત, પ્લાસ્ટિકનું શુદ્ધિકરણ દર વર્ષે વધારાના 184 થી 213 મિલિયન મેટ્રિક ટન ગ્રીનહાઉસ વાયુઓનું ઉત્સર્જન કરે છે. લેન્ડફિલ્સ, જ્યાં એકલ-ઉપયોગી પ્લાસ્ટિકને બહાર ફેંકવામાં આવે છે, તે મિથેન ઉત્સર્જનમાં 15% થી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે. લેન્ડફિલ્સમાં વધુ પ્લાસ્ટિકનો નિકાલ લેન્ડફિલના કદ અને આ ઉત્સર્જનમાં વધારો તરફ દોરી જાય છે.
ભારતમાં પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણ
ભારતમાં વાર્ષિક 9.46 મેગાટન પ્લાસ્ટિક કચરો પેદા થાય છે. રાષ્ટ્ર હાલમાં સૌથી વધુ કાર્બન ઉત્સર્જકોમાં ચોથા ક્રમે છે. ઈન્ડિયા ડેવલપમેન્ટ રિવ્યુ (IDR)માં ફેબ્રુઆરી 2022 માં પ્રકાશિત થયેલા અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે 5,000 નોંધાયેલા રિસાયક્લિંગ એકમો હોવા છતાં પ્લાસ્ટિક રિસાયક્લિંગ હજુ પણ મોટાભાગે અનૌપચારિક છે. તે જણાવે છે કે ભારતનો 40% પ્લાસ્ટિક કચરો એકઠો થતો નથી અને તે કાં તો બાળી નાખવામાં આવે છે, ખોવાઈ જાય છે અથવા લેન્ડફિલ અથવા જળમાર્ગોમાં ફેંકી દેવામાં આવે છે.
સમગ્ર ભારતમાં સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક પર પ્રતિબંધ
ભારતને પ્લાસ્ટિક-મુક્ત બનાવવાના પ્રયાસરૂપે, 1 જુલાઈ, 2022થી સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક પર પ્રતિબંધ લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો. જો કે કેટલીક વસ્તુઓ હજુ સુધી સૂચિમાં શામેલ કરવામાં આવી નથી, પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણના જોખમો સામે સામાન્ય લોકોમાં થોડી જાગૃતિ ઊભી કરવા એક નાનું, પ્રતિકાત્મક પગલું માનવામાં આવે છે જે મદદ કરી શકે છે.
દાખલા તરીકે, 75 માઇક્રોનથી વધુની જાડાઈ ધરાવતી પ્લાસ્ટિકની કેરી બેગસ 2022ના અંત સુધી ઉપલબ્ધ રહેશે. જાન્યુઆરી 2023થી આવી કેરી બેગની જાડાઈ 120 માઈક્રોનથી વધુ હોવી જોઈએ.
અમે સમગ્ર ભારતમાં ફેક્ટ ક્રેસેન્ડોના વિવિધ બ્યુરોમાં અમારા પ્રતિનિધિઓને તેમના વતનમાં સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક પરના પ્રતિબંધના અમલીકરણની સ્થિતિ વિશે પૂછ્યું.
અમારા પ્રતિનિધિ નસીમ અખ્તર અને રાહુલ અધિકારીએ અહેવાલ આપ્યો કે, પશ્ચિમ બંગાળના વિવિધ ભાગોમાં પ્રતિબંધનું આંશિક રીતે પાલન કરવામાં આવી રહ્યું છે. તેઓએ એમ પણ કહ્યું કે, લોકોમાં તાજેતરના પ્રતિબંધ વિશે જાગૃતિના અભાવને કારણે આવું થઈ શકે છે.
સિદ્ધાર્થ સાહુએ કહ્યું કે, ઓડિશામાં હજુ પણ ‘કેરી બેગ’ના રૂપમાં સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. તેમણે જણાવ્યું કે તેમણે આ વિષય પર સત્તાવાળાઓ અથવા પર્યાવરણીય સંસ્થાઓ દ્વારા પ્રતિબંધનો કોઈ મોટો પ્રચાર જોયો નથી. તેમણે કહ્યું કે દેશના અન્ય ભાગોની જેમ, કેટલાક રહેવાસીઓ કરિયાણાની ખરિદી કરતી વખતે તેમની પોતાની કાપડની થેલીઓ સાથે રાખે છે. તેમણે કહ્યું કે, મોલ્સ બેગ માટે વધારાનો ચાર્જ લે છે.
તમિલનાડુના પાર્થિબન એસએ અવલોકન કર્યું કે, તેમના વિસ્તારની હોટેલો પ્રતિબંધનું પાલન કરી રહી છે પરંતુ કેટલીક કરિયાણાની દુકાનો હજુ પણ તેમની વસ્તુઓ પ્લાસ્ટિકની કેરી બેગમાં આપી રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, જો કે, કેટલાક સ્થાનિક રહેવાસીઓ ખરિદી માટે પરંપરાગત માંજા પાઈ અથવા કાપડની થેલીઓ અને કટ્ટા પાઈ અથવા શણની થેલીઓનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે, તેથી સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક કેરી બેગનો ઉપયોગ ઓછો કરી રહ્યા છે. તેના વિસ્તારના સુપરમાર્કેટ અને કસાઈઓ પ્લાસ્ટિકની કેરી બેગ માંગનારા ગ્રાહકોને આપવા માટે રકમ વસૂલ કરે છે.
દરમિયાન, ફ્રેની કારિયાએ જણાવ્યું હતું કે, ગુજરાતના લોકો સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક કેરી બેગનો ઉપયોગ કરતા નથી કારણ કે લગભગ દરેક જણ ખરિદી કરતી વખતે કાપડની થેલી સાથે રાખે છે. તેમણે કહ્યું કે કોઈપણ વેપારી અથવા છૂટક વિક્રેતા પર દંડ વસૂલવામાં આવે છે જે તેમના ગ્રાહકને સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક કેરી બેગ આપે છે. તેમણે કહ્યું કે મોટાભાગના લોકો તેમની પોતાની બેગ લઈ જાય છે કારણ કે શોપિંગ મોલ્સ અને વેપારીઓ દ્વારા આપવામાં આવતી કાપડની થેલીઓની કિંમત આશરે 20-25 રૂપિયા છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે અમુક છૂટક વિક્રેતાઓ લગભગ 50એમએમની પ્લાસ્ટિક બેગનો ઉપયોગ કરે છે જેના માટે તેઓ ન્યૂનતમ રકમ વસૂલ કરે છે. તેમણે કેટલાક દુકાનદારો સાથે પણ વાત કરી જેમણે કહ્યું કે, તેઓ સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિક બેગનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે કારણ કે તેમની પાસે તેનો કોઈ સસ્તો વિકલ્પ નથી.
એકલ-ઉપયોગી પ્લાસ્ટિક પરના પ્રતિબંધના અમલીકરણ વિશે પૂછતાં, અમે જે લોકો સુધી પહોંચ્યા તે લગભગ તમામ લોકો સર્વસંમતિથી સંમત થયા હતા કે મિડિયાએ આ વિષય પર બહોળા પ્રમાણમાં અહેવાલ આપ્યો હોવા છતાં, જાગૃતિ લાવવા માટે સત્તાવાળાઓ અને પર્યાવરણીય સંસ્થાઓ દ્વારા આક્રમક પ્રમોશનલ પ્રવૃત્તિઓની જરૂર પડશે. માત્ર તે જ લોકોને બેસવા, ધ્યાન આપવા અને કાર્ય કરવા માટે ઉત્પ્રેરિત કરશે, આમ પ્લાસ્ટિક મુક્ત વિશ્વ તરફ કામ કરવાની ધીમી પ્રક્રિયા શરૂ થશે.
પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણને હરાવવા માટે તમે શું કરી શકો?
આબોહવા પરિવર્તન પર સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક દ્વારા ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જનની અસરને ઘટાડવાનો એકમાત્ર રસ્તો એ છે કે તેનો ઉપયોગ સંપૂર્ણપણે બંધ કરવો. જો કે, સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક કે જેનો ઉપયોગ દૈનિક ઉપયોગના પેકેજીંગ ઉત્પાદનોમાં પણ થાય છે તેને સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરવાનું ચોક્કસ સમયગાળા દરમિયાન જ થશે. કેટલાક નાના પગલાઓ છે જે આપણે લઈ શકીએ છીએ જે આખરે આપણા કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટને ઘટાડવાના સંદર્ભમાં નોંધપાત્ર પરિણામો લાવી શકે છે અને તે સરળ પગલાં પાણીની બોટલનો ફરીથી ઉપયોગ કરવા, ખરિદી માટે બેગનો ફરીથી ઉપયોગ કરવા અને પ્લાસ્ટિકની વસ્તુઓનો બેદરકારીપૂર્વક નિકાલ કરવાને બદલે ફરીથી ઉપયોગ કરવા જેવા સરળ છે.
Translated by: Frany Karia
