ഇന്ത്യയിലെ ആദ്യ ലിഥിയം ശേഖരം: പ്രതീക്ഷകളും ആശങ്കകളും……

കേന്ദ്ര ഖനി മന്ത്രാലയം അടുത്തിടെ രാജ്യത്ത് ആദ്യമായി ജമ്മു കശ്മീരിൽ ലിഥിയം ശേഖരം കണ്ടെത്തിയതായി ഈയിടെ പ്രഖ്യാപിച്ചു. ജിയോളജിക്കൽ സർവേ ഓഫ് ഇന്ത്യ ജമ്മു കശ്മീരിലെ റിയാസി ജില്ലയിലെ സലാൽ-ഹൈമാന മേഖലയിൽ 5.9 ദശലക്ഷം ടൺ ലിഥിയം ശേഖരമാണ് കണ്ടത്തിയിരിക്കുന്നത്.

എന്നിരുന്നാലും, ശേഖരത്തിൻ്റെ അനുമാനിക്കപ്പെട്ട അളവ് ഇതുവരെ തെളിയിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ല. അതിൻ്റെ അളവ്, ഗ്രേഡ്, ധാതുക്കൾ എന്നിവയുടെ ഉള്ളടക്കം, ഔട്ട്‌ക്രോപ്പുകൾ, കിടങ്ങുകൾ, കുഴികൾ, വർക്കിംഗ്, ഡ്രിൽ ഹോളുകൾ തുടങ്ങിയ സ്ഥലങ്ങളിൽ നിന്ന് ലഭ്യമാകുന്ന വിവരങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കി മൂല്യനിര്‍ണ്ണയം നടത്തിയിരിക്കുന്നു.  

2023 ഫെബ്രുവരി 9-ന് നടന്ന 62-ാമത് സെൻട്രൽ ജിയോളജിക്കൽ പ്രോഗ്രാമിംഗ് ബോർഡ് (സിജിപിബി) യോഗത്തിൽ ജിഎസ്ഐയുടെ റിപ്പോർട്ടും മറ്റ് 15 റിസോഴ്സ്-ബേറിംഗ് ജിയോളജിക്കൽ റിപ്പോർട്ടുകളും 35 ജിയോളജിക്കൽ മെമ്മോറാണ്ടങ്ങളും അതത്  സംസ്ഥാന സർക്കാരുകൾക്ക് കൈമാറി. 2018-19 ഫീൽഡ് സീസണുകൾ മുതൽ ഇന്നുവരെ GSI നടത്തിയ പ്രവർത്തനങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ബ്ലോക്കുകൾ തയ്യാറാക്കിയത്. ഈ 51 മിനറൽ ബ്ലോക്കുകളിൽ 5 ബ്ലോക്കുകൾ സ്വർണ്ണത്തിനും മറ്റ് ബ്ലോക്കുകൾ പൊട്ടാഷ്, മോളിബ്ഡിനം, അടിസ്ഥാന ലോഹങ്ങൾ ജമ്മു & കാശ്മീർ (യുടി), ആന്ധ്രാപ്രദേശ്, ഛത്തീസ്ഗഡ്, ഗുജറാത്ത്, ജാർഖണ്ഡ്, കർണാടക,മധ്യപ്രദേശ്, ഒഡീഷ, രാജസ്ഥാൻ, തമിഴ്നാട്, തെലങ്കാന എന്നീ 11 സംസ്ഥാനങ്ങളിലായി വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്നു. 

എന്താണ് ലിഥിയം? ഉപയോഗമെന്ത് 

ഫോണിലും, ലാപ്‌ടോപ്പുകളിലും, പേസ്മേക്കറുകളിലും, സോളാർ ഗ്രിഡുകളിലും, ഇലക്‌ട്രിക് വാഹനങ്ങൾ (ഇവികൾ) എന്നിവയ്ക്ക് ഊർജം നൽകുന്ന ബാറ്ററികളുടെ ഒരു പ്രധാന ഘടകമാണ് ലിഥിയം. മറ്റേതൊരു സ്ഥിരതയുള്ള ന്യൂക്ലൈഡിനേക്കാളും കുറഞ്ഞ ബൈൻഡിംഗ് ഊർജ്ജം കാരണം ലിഥിയം ഭൂമിയില്‍ അപൂർവമാണ്. ആണവ പ്രതിപ്രവർത്തനങ്ങൾക്ക് ഇത് ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ടങ്കിലും പ്രകൃതിയിൽ കണ്ടെത്താൻ പ്രയാസമാണ്. ലിഥിയം അതിൻ്റെ അസ്ഥിരത നിമിത്തം അത് പ്രതിപ്രവർത്തിക്കുന്ന മൂലകങ്ങളുമായി സമ്പർക്കം പുലർത്താൻ അനുവദിച്ചാൽ എളുപ്പം തീപിടിക്കുന്നു.  അതുകൊണ്ടുതന്നെ ശുദ്ധമായ ലിഥിയം എണ്ണയിൽ സൂക്ഷിക്കുകയും സുരക്ഷിതമായി കൊണ്ടുപോകുകയും വേണം.

എന്തുകൊണ്ട് ഇന്ത്യയെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഇത് നിർണായകമാകുന്നു?

നിലവിൽ ഓസ്‌ട്രേലിയയിൽ നിന്നും അർജൻറ്റീനയിൽ നിന്നുമാണ് ഇന്ത്യ ലിഥിയം ഇറക്കുമതി ചെയ്യുന്നത്. ഇലക്‌ട്രിക് വാഹനങ്ങൾ ഓട്ടോമൊബൈൽ വ്യവസായത്തിൻ്റെ ഭാവിയാണെന്ന് കരുതുന്ന ഈ സമയത്ത്, ഇന്ത്യക്ക് ലിഥിയം മൂല്യ ശൃംഖലയിലേക്ക് പ്രവേശിക്കാൻ ഇതൊരു കവാടമാണ്. 2017 നും 2020 നും ഇടയിൽ 165 കോടിയിലധികം ലിഥിയം ബാറ്ററികൾ ഇന്ത്യയിലേക്ക് ഇറക്കുമതി ചെയ്തതായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു, ഏകദേശം 3.3 ബില്യൺ ഡോളർ ഇറക്കുമതിക്കുവേണ്ടി ചെലവാകുന്നു. ജമ്മു കാശ്മീരില്‍ കണ്ടെത്തിയ ലിഥിയം റിസോഴ്‌സ് സാമ്പത്തിക ഉൽപ്പാദനത്തിന് പ്രാപ്യമാണെന്ന് അനുമാനിക്കാം, 2030-ഓടെ ഇവി വാഹനങ്ങളുടെ എണ്ണം 30 ശതമാനം വർദ്ധിപ്പിക്കാനുള്ള ഇന്ത്യയുടെ അഭിലാഷത്തിന് വലിയ ഉത്തേജനമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു.

ഇലക്‌ട്രിക് വാഹനങ്ങൾക്കുള്ള ബാറ്ററികളുടെ പ്രധാന ഘടകങ്ങളിലൊന്നായതിനാൽ, ലിഥിയം റിസോഴ്‌സ് ഇന്ത്യയുടെ ഊർജ്ജ പരിവർത്തനത്തിന് കാര്യമായ ഉത്തേജനം നൽകും. എന്നിരുന്നാലും, ലിഥിയം ഖനനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ചില ആശങ്കകളുണ്ട്, പ്രത്യേകിച്ച് വേർതിരിച്ചെടുക്കലിനു ശേഷമുള്ള ഘട്ടം.

ലിഥിയം ഖനനത്തിൽ ഉൾപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന അപകടസാധ്യതകൾ

ഖനനത്തിലൂടെ അയിരിൻ്റെ ഹാർഡ്-റോക്ക് വേർതിരിച്ചെടുക്കുന്നതിൽ നിന്ന് ലിഥിയം വേർതിരിച്ചെടുക്കാൻ കഴിയും. പരിസ്ഥിതി-ലോല മേഖലയിലെ ഖനന പ്രവർത്തനങ്ങൾ പരിസ്ഥിതിയിൽ വിനാശകരമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കുന്നു. ജമ്മു കശ്മീരിലെ സലാൽ-ഹൈമാനയിൽ  ഭൂകമ്പ സാധ്യതാ പ്രദേശത്താണ് അനുമാന വിഭവങ്ങൾ പുതുതായി കണ്ടെത്തിയത്. ഇന്ത്യൻ ഭൂകമ്പ മേഖലയുടെ ഭൂപടം അനുസരിച്ച് ഇത് ഭൂകമ്പ മേഖല IV ൽ ഉൾപ്പെടുന്ന പ്രദേശമാണ്, അതായത് ഉയർന്ന അപകടസാധ്യതയുള്ള മേഖലയാണ്. 

2022 ആഗസ്ത്, സെപ്തംബർ മാസങ്ങളിൽ ഈ ജില്ലയിൽ തീവ്രത കുറഞ്ഞ ഒന്നിലധികം ഭൂകമ്പങ്ങൾ ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. ഈ മേഖലയിൽ 8 തീവ്രതയുള്ള “വലിയ” ഭൂകമ്പം ഉണ്ടാകുമെന്ന് ശാസ്ത്രജ്ഞർ പ്രവചിച്ചിട്ടുണ്ട്. ടെക്റ്റോണിക് പ്രവർത്തനം ഈ പ്രദേശത്ത് വളരെ സജീവമാണ്, ഓരോ വർഷവും ഇന്ത്യൻ പ്ലേറ്റ് 5 മി.മീ വടക്കോട്ട് നീങ്ങുന്നു, ഹിമാലയം ഏകദേശം 1 സെ.മീ ഉയരുന്നു.

ദുർബലവും അയഞ്ഞതും ബന്ധിതവുമായ, വികലമായതും വെട്ടിയതുമായ പാറകളുടെ ഷീറ്റുകളും സ്ലാബുകളും തുടർച്ചയായ ചലനവും നിരവധി വിള്ളലുകൾക്ക് കാരണമായി. ജെ & കെയ്‌ക്ക് ഇടയിലുള്ള ഹിമാലയൻ പ്രദേശം ഒരു പരിസ്ഥിതി-ലോല പ്രദേശമാണ്, ഖനനം ജൈവവൈവിധ്യത്തെ ഗണ്യമായ നഷ്ടത്തിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം. നിരവധി നദികളുടെ ഉറവിടം ഹിമാലയമാണെന്ന വസ്തുതയിരിക്കേ, ഏതൊരു ഖനന പ്രവർത്തനവും നദീതീരത്തെ മുഴുവൻ ആവാസവ്യവസ്ഥയെയും മലിനമാക്കാൻ പര്യാപ്തമാണ്.

ലിഥിയം ഖനനവും സംസ്കരണവും  അമിതമായി കാർബൺ ഉദ്‌വമനത്തിന് കാരണമാകും. ജല-ഭൂവിനിയോഗ രീതികൾ ഭക്ഷ്യസുരക്ഷയെ കൂടുതൽ അപകടത്തിലാക്കും. ചിലിയിൽ, ഒരു ടൺ ലിഥിയം വേർതിരിച്ചെടുക്കാൻ ഏകദേശം 500,000 ഗാലൻ വെള്ളം വേണ്ടിവന്നു. അതിനാൽ, ശുദ്ധജല ലഭ്യതയോടും പ്രവേശനക്ഷമതയോടും ഇതിനകം പോരാടുന്ന പ്രദേശങ്ങളിൽ, ലിഥിയം ജല-ഖനന നടപടികൾ പ്രാദേശിക ജലതടങ്ങളെ മലിനമാക്കാൻ ഇടയാക്കും.

ഈ പ്രതീക്ഷകൾക്കും ആസൂത്രണങ്ങൾക്കും ഇടയിൽ, അവഗണിക്കാൻ പാടില്ലാത്ത ജാഗ്രതായുളവാക്കേണ്ട വസ്തുതകളും ഉണ്ട്. കാര്യമായ ഭൂകമ്പങ്ങൾ ഉണ്ടാകാനുള്ള സാധ്യത കൂടാതെ, ഈ പ്രദേശത്തു മണ്ണിടിച്ചിലിന് സാധ്യതയുണ്ട്. പുള്ളിപ്പുലി, പാന്തർ, ഹിമാലയൻ ബ്ലാക് ബെർ, കുറുക്കൻ, കാട്ടാടുകൾ, കാട്ടുപശുക്കൾ എന്നിവയുടെ ആവാസകേന്ദ്രമാണ് ഈ പ്രദേശം. പലരും പ്രകടിപ്പിക്കുന്ന ഏറ്റവും വലിയ ആശങ്ക ഖനന കമ്പനികൾ പരിസ്ഥിതി സൗഹൃദമായ രീതികൾ പിന്തുടരുന്നില്ല എന്നതാണ്, ഇത് പാരിസ്ഥിതിക നിയന്ത്രണങ്ങൾ ഇന്ത്യയിൽ കൂടുതൽ ശക്തമല്ലെന്ന് പ്രകടമാക്കുന്നു.

മുന്നോട്ടുള്ള പ്രയാണം

“J&K മേഖലയിലെ വലിയ ലിഥിയം ശേഖരം സമീപഭാവിയിൽ വീട്ടിൽ ലിഥിയം ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കുന്നതിനും ഇലക്ട്രിക് വാഹനങ്ങൾ (ഇവി), വൈൻഡ് ടർബൈനുകളും, സോളാർ പാനലുകൾ തുടങ്ങിയ നിർണായക പ്രാധാന്യമുള്ള വ്യാവസായിക മേഖലകൾക്കും ഉപയോഗിക്കുന്നതിനും ഇന്ത്യ സ്വയപ്രാപ്തിക്കുള്ള സാധ്യത തുറന്നുകാട്ടുന്നു. 2070-ഓടെ പുനരുപയോഗിക്കാവുന്നവയിലേക്കും നെറ്റ് പൂജ്യത്തിലേക്കും ഊർജ പരിവർത്തനം കൈവരിക്കുന്നതിന്, ഇന്ത്യയുടെ ദേശീയ ദൗത്യമാണിത്,” ക്ലൈമറ്റ് ഫാക്റ്റ് ചെക്ക്  ഇൻ-ഹൗസ് വിദഗ്ധനായ ഡോ. പാർത്ഥ ദാസ് പറയുന്നു.

“അതേ സമയം, പരിസ്ഥിതിയിലും സമൂഹത്തിലും അതുവഴി പ്രദേശവാസികളുടെ ജീവിതത്തിലും ഉപജീവനത്തിലും ലിഥിയം, അനുബന്ധ ധാതുക്കൾ എന്നിവ ഖനനം ചെയ്യുന്നത് അഭികാമ്യമല്ലാത്ത ആഘാതത്തിന്  സാധ്യതയുണ്ടാക്കുമെന്ന ആശങ്കകൾ ഉയർന്നിട്ടുണ്ട്. കഴിഞ്ഞ രണ്ട് പതിറ്റാണ്ടുകളായി അനുഭവപ്പെട്ട നിരവധി ഭൂകമ്പങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഈ പ്രദേശത്തിൻ്റെ ഭൂകമ്പ സംവേദനക്ഷമത 

കണക്കിലെടുക്കുമ്പോൾ ഈ ആശങ്ക വളരെ വലുതാണ്. ദുർബലമായ ഹിമാലയൻ ഭൂമിശാസ്ത്ര ഘടനയും മുഴുവൻ ഭൂപ്രകൃതിയും ഉരുൾപൊട്ടലിനുള്ള സാധ്യതയും നിങ്ങൾ പരിഗണിക്കുകയാണെങ്കിൽ, അപകടസാധ്യതകൾ കൂടുതൽ ഗുരുതരമാണ്. കൂടാതെ, കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനം മൂലമുണ്ടാകുന്ന മേഘസ്ഫോടനങ്ങളുടെയും മറ്റ് കനത്ത മഴയുടെ എപ്പിസോഡുകളുടെയും പതിവ് റിപ്പോർട്ടുകൾ ഭൂപ്രകൃതിയെ കൂടുതൽ അപകട സാധ്യതയുള്ളതാക്കുന്നു,” ഡോ. ദാസ് പറഞ്ഞു.

“അത്തരം സന്ദർഭങ്ങളിൽ സ്വീകരിക്കേണ്ട പ്രായോഗിക സമീപനം ‘സുസ്ഥിരവും ഉത്തരവാദിത്തമുള്ളതുമായ’ ഖനനത്തിൻ്റെ തത്വങ്ങളും സമ്പ്രദായങ്ങളും പിന്തുടരുകയാണെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു.  ഭൂമി, ജലം, വായു എന്നിവയുടെ മലിനീകരണം കുറയ്ക്കുന്നതിന് പുതിയ സാങ്കേതികവിദ്യകൾ വിന്യസിച്ചുകൊണ്ട് ഖനന പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ ദോഷകരമായ പാരിസ്ഥിതികവും സാമൂഹികവും ഭരണപരവുമായ ആഘാതം കുറയ്ക്കുകയും സാമൂഹിക സാമ്പത്തിക വികസനത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ച് പ്രവർത്തനങ്ങളും മാനേജ്മെന്‍റും പുനർരൂപകൽപ്പന ചെയ്യുകയും ചെയ്യുക എന്നതാണ് സുസ്ഥിര ഖനനത്തിന്‍റെ ലക്ഷ്യം. ESG (പരിസ്ഥിതി-സമൂഹം-ഭരണം) ചട്ടക്കൂടിൻ്റെയും അതിൻ്റെ പ്രോട്ടോക്കോളുകളുടെയും ലക്ഷ്യങ്ങൾ സ്ഥിരീകരിക്കുന്നത് നിർണായകമായിരിക്കും. ഓരോ രാജ്യത്തിനും 2030 അവസാനത്തോടെ യുഎൻ വിഭാവനം ചെയ്യുന്ന നിരവധി സുസ്ഥിര വികസന ലക്ഷ്യങ്ങൾ (SDGs) കൈവരിക്കുന്നതിന് സുസ്ഥിരവും ഉത്തരവാദിത്തമുള്ളതുമായ ഖനന രീതികൾ സഹായിക്കും. ഇന്ത്യയുടെ ദേശീയ ധാതു നയം, 2019 സുസ്ഥിരമായ ഖനന പ്രവർത്തനങ്ങളുമായി സഹാനുഭൂതി പ്രകടിപ്പിക്കുകയും പ്രസക്തമായ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്യുന്നു, അത് ആത്മാർത്ഥമായി പാലിക്കേണ്ടതുണ്ട്, ”ഡോ. പാർത്ഥ ദാസ് പറഞ്ഞു.“ലിഥിയം ഖനന പദ്ധതികൾ പിന്തുടരാൻ പോകുകയാണെങ്കിൽ, കാർഷിക ഉൽപാദനത്തിൽ അതിൻ്റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളെക്കുറിച്ച് ന്യായവും സമഗ്രവുമായ വിലയിരുത്തലുകൾ ഉണ്ടായിരിക്കണം, പ്രത്യേകിച്ചും ഈ മേഖല ഇതിനകം കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനത്തിന് വിധേയമായതിനാൽ.  ഈ മെറ്റീരിയലുകൾ കഴിയുന്നത്ര ഉത്തരവാദിത്തത്തോടെ എക്‌സ്‌ട്രാക്‌റ്റുചെയ്യുന്നുവെന്ന് ഉറപ്പാക്കേണ്ടതും പ്രധാനമാണ്, അല്ലാത്തപക്ഷം, ഈ ഹരിത സാങ്കേതികവിദ്യകൾ ആദ്യം നിർമ്മിക്കുന്നതിനുള്ള കാരണം ഇത് ലഘൂകരിക്കുന്നു,” ക്ലൈമറ്റ് ആക്ഷൻ നെറ്റ്‌വർക്ക് സൗത്ത് ഏഷ്യയുടെ മുതിർന്ന ഉപദേഷ്ടാവ് ശൈലേന്ദ്ര യശ്വന്ത്  അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു.