भारत उष्णतेच्या लाटेचा प्रभाव कमी लेखत आहे, असा इशारा केंब्रिज अभ्यासाने दिला आहे.

उष्णतेच्या लाटा, भारतातील एक अतिरेकी हवामान घटना, हवामान बदलामुळे तीव्र, प्राणघातक आणि वारंवार होत आहेत. यामुळे आता नागरिकांच्या आरोग्यासोबतच देशाच्या आर्थिक आणि विकासाच्या उद्दिष्टांवरही परिणाम होत आहे. याव्यतिरिक्त, गरिबी आणि असमानतेचा सामना करण्यासाठी राष्ट्र घेत असलेल्या पुढाकारांना उष्णतेच्या लाटेच्या वाढत्या संख्येमुळेअडथळा येत आहे. तीव्र उष्णतेच्या लाटेपासून सामान्य लोकांचे संरक्षण करण्यासाठी सरकारने अनेक सूचना जारी केल्या आहेत आणि शाळा बंद करणे इत्यादी उपायांची अंमलबजावणी केली आहे परंतु हे पुरेसे दिसत नाही.

तीव्र उष्णतेचे, भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर, सार्वजनिक आरोग्यावर आणि शेतीवर हो असलेले परिणाम नुकतेच एका नवीन अभ्यासाद्वारे सार्वजनिक केले गेले आहेत. केंब्रिज विद्यापीठातील रमित देबनाथ यांच्या नेतृत्वाखालील शैक्षणिक संघाने प्रकाशित केलेल्या या अहवालात भारतीय अर्थव्यवस्थेवर उष्णतेच्या लाटेच्या होणार्‍या परिणामांविषयी चेतावणी देण्यात आली आहे.

या अभ्यासानुसार, जो अशा सर्व क्रियांच्या परिणामांचे मूल्यांकन करतो, देशातील आमदार उष्णतेच्या लाटांच्या प्रभावांना कमी लेखतात. हा अभ्यास असेही निर्देशित करतो की, भारत सरकारचा अंदाज आहे की हवामान बदलाच्या प्रभावांना देशातील फक्त 20 टक्के जनता संवेदनशील आहे, जो एकदा वास्तविकतेपेक्षा खूपच कमी आहे, प्रत्यक्षात 90 टक्क्यांहून अधिक देशाला धोका आहे. या अभ्यासात असेही अधोरेखित करण्यात आले आहे की भारतातील तीव्र उष्णतेमुळे मृत्यू, आजार, पिकांचे नुकसान आणि शाळा बंद पडणे या गोष्टी देशाच्या प्रगतीला अडथळा निर्माण करतात .

अभ्यास सतत दर्शवित आहे की, उच्च तापमानाच्या संपर्कात येण्याने शिक्षण, शैक्षणिक कार्यप्रदर्शन आणि संज्ञानात्मक कार्यावर नकारात्मक प्रभाव पडतो. प्रमाणित चाचण्यांवर चांगली कामगिरी आणि एकत्रित शिक्षण परिणामांचे मूल्यमापन हे कमी वर्गातील तापमान आणि वाढलेल्या थर्मल आरामाशी जोडलेले होते.

आरोग्यावरील परिणाम

उष्णतेच्या लाटेचा आरोग्यावर होणारा परिणाम खालील बाबींवर अवलंबून असतो:

उच्च-तापमान कालावधीची तीव्रता आणि कालावधी
लोकसंख्येचे अनुकूलीकरण आणि अनुकूलन
पायाभूत सुविधा आणि अत्यंत तीव्र उष्णतेला तोंड देण्याची तयारी.

उच्च तापमानाचे नियमन करण्यात शरीराच्या अक्षमतेमुळे, उष्णतेच्या संपर्कात आल्याने गंभीर लक्षणे उद्भवू शकतात, ज्यात उष्णतेमुळे थकवा आणि उष्माघात यांचा समावेश आहे, ज्यामुळे मूर्च्छा येऊ शकते आणि त्वचा कोरडी, उष्ण होऊ शकते. इतर चिन्हे आणि लक्षणांमध्ये अशक्तपणा, मानेवर उष्णता पुरळ येणे, पेटके येणे, डोकेदुखी, चिडचिड आणि हातापायांना खालच्या बाजूस सूज येणे यांचा समावेश होतो. उष्णतेमुळे तीव्र सेरेब्रोव्हस्कुलर अपघात, गंभीर निर्जलीकरण आणि थ्रोम्बोजेनेसिस (रक्ताच्या गुठळ्या) होऊ शकतात. उष्णतेच्या लाटेमुळे वृद्ध व्यक्ती, मुले आणि जुनाट आजाराची स्थिती आणि दैनंदिन औषधे वापरणार्‍या लोकांसाठी गुंतागुंत आणि मृत्यूचा धोका वाढतो.

शेतीवर होणारे परिणाम

उष्णतेच्या लाटेमुळे पीक उत्पादन आणि पशुधनाच्या आरोग्यासाठी शेतीसाठी मोठा धोका होतो. उष्णतेच्या लाटेमुळे कृषी उत्पादनावर लक्षणीय परिणाम होऊ शकतो. त्यांच्यात पिके नष्ट करण्याची, उत्पादन कमी करण्यायाची आणि पशुधन मारण्याची क्षमता असते. पाण्याचा वापर वाढवण्याबरोबरच, उष्णतेच्या लाटा पाण्याच्या पुरवठ्यावर दबाव आणू शकतात. पृथ्वी विज्ञान मंत्रालयाचे माजी सचिव डॉ एम राजीवन यांनी सीएफसी इंडियाला सांगितले, “वायव्य भारतातील उष्णतेच्या लाटेमुळे गव्हाच्या पिकाला धोका निर्माण झाला आहे. भारतीय हवामान विभाग या उष्णतेच्या लाटांचा अंदाज लावण्यासाठी विविध मॉडेल्स वापरतो ज्यामुळे लवकर चेतावणी देण्यात आणि कमी पीक घटना कमी करण्यात मदत होते.

उष्णतेच्या लाटा संपूर्ण भारतभर SDG ची प्रगती कशी कमी करत आहेत?

भारत सध्या हवामान असुरक्षा मोजण्यासाठी आणि अनुकूलनासाठी योजना तयार करण्याच्या दृष्टीने राष्ट्रीय हवामान असुरक्षा निर्देशक (क्लायमेट व्हलनरॅबिलिटी इंडिकेटर) (CVI) वापरीत आहे.

CVIs ची रचना करण्यासाठी समाजातील सामाजिक, सांस्कृतिक, आर्थिक आणि संरचनात्मक विकास घटक आणि पर्यावरणीय भेद्यता यांचा विचार करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, SDG-3 (चांगले आरोग्य आणि कल्याण) आणि SDG-15 (जमिनीवरील जीवन), जे दोन्ही आंध्र प्रदेशात प्रभावित आहेत, हीट इंडेक्स (HI) च्या दृष्टीने गंभीर धोक्यात आहेत. तथापि, CVI वर्गीकरणानुसार, या SDG ची संवेदनशीलता माफक मानली जाते. त्याचप्रमाणे, SDGs जे सर्वात महत्वाचे आहेत आणि पश्चिम बंगालसाठी नकारात्मकरित्या प्रभावित होतील, पुढीलप्रमाणे आहेत- SDG-3 (चांगले आरोग्य आणि कल्याण), SDG-5 (लिंग समानता), SDG-8 (सभ्य काम आणि आर्थिक प्रगती), आणि SDG, आणि -15 (जमिनीवरील जीवन) , कारण ते सर्व उष्मा निर्देशांक श्रेणीमध्ये समान गंभीर धोक्यात आहेत. तथापि, जर एखाद्याने फक्त CVI चा विचार केला तर, हे SDGs जास्त जोखीम असलेल्या आढळत नाहीत.

HI निर्देशांक दर्शवितो की ‘धोका’ HI या श्रेणीमध्ये 80% पेक्षा जास्त भारतीय राज्ये समाविष्ट आहेत, तर अनेक भारतीय राज्ये CVI क्रमवारीत मध्यम किंवा निम्न म्हणून वर्गीकृत आहेत. स्रोत: SDG इंडेक्स स्कोअर

तज्ज्ञांचे मत

सीएफसी इंडियाचे हवामान शास्त्रज्ञ आणि इन–हाऊस तज्ज्ञ डॉ. पार्थ दास म्हणाले, “केम्ब्रिज विद्यापीठाच्या शोधनिबंधात करण्यात आलेले एक महत्त्वाचे निरीक्षण ही एक वस्तुस्थिती आहे की, भारतातील संवेदनशीलतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी, राष्ट्रीय अहवालासाठी वापरल्या जाणार्‍या पद्धतींनी ‘अतीव उष्णता’ ही उच्च हवामान संवेदनशीलतेचा स्त्रोत आहे हे तथ्य मानले नाही. काही मूल्यांकनांनी उष्णतेच्या लहरींना संभाव्य हवामानाचा धोका म्हणून लक्षात घेतले आहे परंतु या समस्येचा पुरेसा सामना केला नाही. या संशोधनाच्या लेखकांनी हे दाखवून दिले आहे की, जर विद्यमान हवामान असुरक्षा निर्देशांक (CVI) मध्ये उष्मा निर्देशांक (HI) समाविष्ट केला तर संवेदनशीलतेची राज्य-स्तरीय परिस्थिती कशी बदलू शकते. म्हणून, भारतीय सरकारी संस्था आणि सर्वसाधारणपणे देशातील शास्त्रज्ञ वापरत असलेल्या हवामान संवेदनशीलता आणि जोखमीचा अंदाज घेण्याच्या सध्याच्या पद्धतींचे काळजीपूर्वक पुनरावलोकन करणे आवश्यक आहे. सार्वजनिक आरोग्य आणि विकासासाठी निर्माण होऊ शकणारे धोके, जसे की आत्यंतिक हवामानाच्या घटना (जसे की उष्णता आणि थंडीचा अतिरेक), जंगलातील आग, वीज, शहरी दारिद्र्य, वायू प्रदूषण, जैविक विविधता नष्ट होणे, झुनोटिक रोग, शारीरिक आणि मानसिक कल्याण इ., संवेदनशीलतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी अंतर्भूत करणे आवश्यक आहे.

ते पुढे म्हणाले, “भारत सरकारच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभागाने अलीकडच्या काळात भारतीय हिमालयीन प्रदेशाच्या संवेदनशीलतेच्या मूल्यांकनावर आणि देशातील सर्व राज्यांसाठी आणलेल्या दोन महत्त्वाच्या अहवालांनी, एक मानक दृष्टीकोन दर्शविला आहे. भारतातील राज्य आणि जिल्हा स्तरावर हवामान असुरक्षिततेचे मूल्यांकन करणे. एकच फ्रेमवर्क वापरला गेला जेणेकरून संवेदनशीलतेची स्थिती आणि अभ्यासातून काढलेल्या निष्कर्षांमधील केंद्राभिमुखता यांच्यात तुलना करता येईल. तथापि, मूल्यमापन साधनांच्या वापरातील एकसमानता भौतिक, पर्यावरणीय, सामाजिक आणि सांस्कृतिक घटकांशी संबंधित स्थानिक विशिष्टतेच्या नुकसानीच्या बदल्यात येते जे बदलत असतात आणि संपूर्ण देशभरात एक जटिल संबंध म्हणून संवेदनशीलतेला उल्लेखनीयपणे प्रभावित करतात. केंब्रिज युनिव्हर्सिटी संशोधन आपल्याला संवेदनशीलतेविषयी पुनर्विचार करण्याची आणि हे सुनिश्चत करण्याची की “स्थान-आधारित बारकाव्यांसह, संवेदनशीलवर परिणाम करणारे सर्व महत्त्वाचे घटक मूल्यांकनांमध्ये पुरेसे घेतलेले केलेले आहेत” यासाठी एक संधी प्रदान करते.

“याशिवाय, जरी आत्यंतिक उष्णता या भारतातील एक मेसोस्केल घटना बनल्या असल्या आणि ज्यामुळे ग्रामीण आणि शहरी क्षेत्राच्या मोठ्या भागांवर परिणाम होत असला, तरी उपनगरी आणि खेड्यांपेक्षा शहरी भागात त्याचे हानिकारक परिणाम जास्त दिसतात. अर्बन हीट आयलंड्स (UHI) ही एक मनोरंजक घटना आहे ज्यामुळे शहरांवरील तापमान वाढते, ज्यामुळे शहराचे दृश्य आसपासच्या ग्रामीण क्षेत्रांपेक्षा अधिक उबदार होते. अशा प्रकारे, शहराच्या दाट वस्तीत उष्णतेच्या लाटेची परिस्थिती या, UHIs द्वारे व्युत्पन्न केलेल्या अतिरिक्त हीटिंगमुळे अधिक धोकादायक बनू शकतात. भारतीय शहरांच्या बाबतीत अॅड-ऑन तापमान 2 अंश ते 9 अंश सेल्सिअस पर्यंत असू शकते, जे अलीकडील अभ्यासात आढळून आले आहे. UHI स्वतः तापमान, आर्द्रता आणि पाऊस प्रभावित करून स्थानिक हवामानात बदल करण्यास सक्षम आहेत. पुढे, UHI वरील हवामान बदलाचा परिणाम शहरी हवामान आणि हवामानातील विसंगती, लोकवस्तीच्या संवेदनशील भागास, जसे की वृद्ध, मुले आणि रोगग्रस्त, यांचेसाठी अधिक अनिश्चित आणि हानिकारक बनवते. जणू काही ते पुरेसे नाही म्हणून काय, बांधकाम, उद्योग, वाहने आणि इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे, यात विशेषत: जे हरितगृह वायू म्हणून काम करतात, यातील वायू प्रदूषक शहरी भागांवर रेंगाळलेल्या उबदार हवेच्या भागांमध्ये अधिक उष्णता वाढवतात आणि त्यामुळे एकूणच औष्णीक वातावरण लोकांसाठी अधिक जीवघेणे बनते,” ते पुढे म्हणाले.

“आत्यंतिक उष्णतेचा मानवी आरोग्यावर हानिकारक आणि घातक परिणाम होण्यासोबतच, इतर जीव, पाळीव प्राणी, वन्य प्राणी आणि पक्षी यांच्यावरही परिणाम होतो. उष्णतेचे धोके लोकांना थंड उपकरणे जसे की एअर कंडिशनर, कूलर, रेफ्रिजरेटर आणि थंड पेये खरेदी करण्यासाठी अधिक पैसे खर्च करण्यास भाग पाडतात आणि तापमानवाढीचे परिणाम कमी करण्यासाठी घर आणि कार्यालयातील जागा पुन्हा त्यादृष्टीने तयार करतात. यामुळे विजेचा जास्त वापर होतो, अधूनमधून पॉवर ग्रिडवर जास्त दाब असल्यामुळे वीज खंडित होते आणि लोकांची अधिक गैरसोय होते. गरीब आणि उपेक्षित लोकांना अशा घरटी धोक्यांचा सर्वात जास्त त्रास होतो. राष्ट्रीय आणि राज्य-स्तरीय धोरणांद्वारे मार्गदर्शन केलेल्या उष्णतेच्या लाटांचा प्रभाव आणि जोखीम कमी करण्यासाठी आपल्याला स्थानिक योजनांची आवश्यकता आहे. परंतु हवामान बदलावरील आपल्या राष्ट्रीय आणि राज्यस्तरीय कृती योजनांमध्ये, उष्णतेमुळे उद्भवणाऱ्या आपत्तींकडे आणि लोकांचे प्राणघातक परिणामांपासून संरक्षण करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या शमन धोरणांकडे, पुरेसे लक्ष दिले गेले आहे का? याचे उत्तर matra उत्साहवर्धक नाही,” डॉ दास म्हणाले.

(तुमच्या काही शंका असल्यास किंवा तुम्हास हवामान बदल किंवा पर्यावरणाशी संबंधित संशयास्पद मजकूर / सामग्री आढळल्यास आणि आम्ही तुमच्यासाठी त्यांची पडताळणी करावी अशी इच्छा असल्यास, आमच्याशी क्लायमेट बडी, आमच्या व्हॉट्सअॅप टिपलाइन नंबरवर सामायिक करा: +917045366366)

संदर्भ:

सीएफसी इंडिया

ग्लोबल बॉइलिंग: जागतिक तापमानातील वाढ समजून घेणे

मिलनकोविच सायकल हवामान बदलासाठी जबाबदार असल्याचा खोटा दावा करणाऱ्या पोस्ट

सीएफसी इंडिया

Related Posts

भारताचे बदलते एल निनो-मान्सून संबंध हवामान बदलामुळे असू शकतात: अभ्यास

जग तीव्र जलसंकटाकडे वाटचाल करत आहे, हवामान बदल हा एक मोठा घटक आहे

Trending now

ग्लोबल बॉइलिंग: जागतिक तापमानातील वाढ समजून घेणे

मिलनकोविच सायकल हवामान बदलासाठी जबाबदार असल्याचा खोटा दावा करणाऱ्या पोस्ट