सर्वसाधारण भूल नेणाऱ्या औषधांवरील प्रतिबंधाने त्याचा अनर्थावह जागतिक तापमानवाढीचा परिणाम कसा ठळकपणे स्पष्ट केला आहे 

सूज मेरी जेम्सद्वारे 

डेस्फ्लुरेन, एक सर्वसाधारण भूल देण्याचे औषध, त्यावर स्कॉटलंडमधील अनेक रुग्णालयांमध्ये प्रतिबंध लावला आहे आणि पर्यावरणासाठी असे पाऊण उचलणारा तो पहिला देश ठरला आहे. औषधी क्षेत्रात या पुढाकाराकडे विशेष लक्ष वेधले गेले आहे, कारण पर्यावरणाच्या संरक्षणासाठी अनेक देशांनी याचे अनुसरण करणे अपेक्षित आहे. “डेस्फ्लुरेन” सारखे भूल देण्याचे औषध पर्यावरणावर कसा परिणाम करत आहे आणि जागतिक तापमानवाढीला हातभार लावत आहे या अन्यथा दुर्लक्षित केलेल्या समस्येवर या प्रतिबंधाने प्रकाश टाकला आहे.  

भूल देण्याच्या औषधांचा वापर

भूलतज्ज्ञ शस्त्रक्रियेदरम्यान रुग्णाला आराम आणि वेदनामुक्त ठेवण्यासाठी सौम्य शामक औषधांपासून ते अत्यंत शक्तिशाली श्वासावाटे दिले जाणारे गॅसेस आणि स्नायू शिथिल करणारी औषधे वापरतात. शस्त्रक्रियेदरम्यान सर्वाधिक सामान्यपणे वापरले जाणारे अ‍ॅनेस्थेटिक एजंट (N2O(g) आणि हॅलोजीनेटेड एजंट्स (l)) रुग्णाच्या शरीरात “ब्रीदिंग मास्क किंवा ट्यूब, किंवा इंट्राव्हेनस (IV) लाइनद्वारे”दिले जातात. या हे गॅसेस या प्रक्रियेदरम्यान अगदी कमी प्रमाणात बाहेर पडतात  (वेस्ट अ‍ॅनेस्थेटिक गॅसेस, WAG) आणि अय गॅसेसचा वारंवार संपाकामुळे वैद्यकीय व्यावसायिकांसाठी गंभीर व्यावसायिक आजार उद्भवतात. अशा आरोग्य समस्यांव्यतिरिक्त, इनहेल्ड ऍनेस्थेटिक्स “हरितगृह वायूंचे आरोग्य-संबंधित उत्सर्जन” लक्षणीयरीत्या वाढवतात.

चिंतेची कारणे

अलीकडेच संशोधनाने असे निदर्शनास आणून दिले आहे की “N20 आणि सेव्होफ्लुरेन, डेस्फ्लुरेन आणि आयसोफ्लुरेन सारखे अत्यंत अस्थिर हॅलोजनेटेड वायू”  हरितगृह वायू म्हणून कार्य करतात आणि काहीवेळा ओझोन कमी होण्यास मदत करतात. असा अंदाज आहे की एकूण जागतिक कार्बन डाय ऑक्साईड समतुल्य (CO2e) उत्सर्जनामध्ये 0.01-0.10% अस्थिर अ‍ॅनेस्थेटिक्स योगदान देतात. वातावरणातील अस्थिर अ‍ॅनेस्थेटिक्सचे नमुने घेऊन, असे आढळून आले आहे की त्यांचे संचय वाढत आहे, विशेषतः डेस्फ्लुरेन.

विनाशकारी  डेस्फ्लुरेन 

अ‍ॅनेस्थेटिक वायूंपैकी, डेस्फ्लुरेन हे सर्वात सामान्य, परंतु सर्वात हानिकारक वायूंपैकी एक आहे. एनएचएसचा असा दावा आहे की “डेस्फ्लुरेनचा इतर कमी हानिकारक हरितगृह वायूंच्या 20 पट पर्यावरणीय प्रभाव असतो आणि त्याची एक बाटली वापरल्याने 440 किलो कोळसा जाळण्याइतकाच जागतिक तापमानवाढीचा प्रभाव असतो”. श्वासोच्छवासाद्वारे आत घेतलेl अस्थिर अ‍ॅनेस्थेटिक्स व्हिव्हो चयापचय प्रक्रियेत फारच कमी जातात आणि श्वास सोडताना अपरिवर्तित असतात आणि बहुतांश संस्थांमध्ये टाकाऊ ऍनेस्थेटिक वायू म्हणून वातावरणात सोडले जातात.

असा अंदाज आहे की डेस्फ्लुरेन तपावरणामध्ये  14 वर्षे रहातात, तर आयसोफ्लुरेन आणि सेव्होफ्लुरेन अनुक्रमे 3.2 आणि 1.1 वर्षे रहातात. रायन एट अल यांच्या संशोधनानुसार, डेसफ्लुरेनमध्ये सेव्होफ्लुरेनपेक्षा 26 पट अधिक जागतिक तापमानवाढीची क्षमता आणि आयसोफ्लुरेनपेक्षा 13 पट अधिक जागतिक तापमानवाढीची क्षमता आहे. या व्यतिरिक्त, या अभ्यासाने गणना केली आहे की डेस्फ्लुरेनचा 1 MAC तास (2 L/min च्या ताज्या वायू प्रवाह दराने) जागतिक तापमानवाढ संभाव्यतेच्या दृष्टीने 400 मैल प्रवास करण्याशी तुलना करता येतो. याउलट सेवोफ्लुरेनमध्ये MAC तास आहे जो फक्त 8 मैल ड्रायव्हिंगच्या समतुल्य आहे. हे तीव्र विरोधाभास सेव्होफ्लुरेनच्या तुलनेत डेस्फ्लुरेनचे विनाशकारी पर्यावरणीय परिणाम दर्शवतात.

WION च्या अहवालात असे नमूद केले आहे की, डेस्फ्लुरेन मध्ये कार्बन डायऑक्साईडपेक्षा 2500 पट अधिक जागतिक तापमानवाढीची क्षमता आहे आणि सर्व NHS हॉस्पिटल्समध्ये ते प्रतिबंधित केल्याने दरवर्षी 11,000 घरांना उर्जा देण्याइतके हानिकारक उत्सर्जन कमी होईल.

वापर कमी व्हायला सुरुवात झाली आहे

नॅशनल हेल्थ सर्व्हिस इंग्लंड, यांच्या अहवालानुसार, अ‍ॅनेस्थेटीक आणि वेदनशामक पद्धतींचा कार्बन फूटप्रिंट्समध्ये  2% वाटा आहे आणि “पर्यायी डेस्फ्लुरेन वापरण्यासारख्या ऍनेस्थेटिक पद्धती बदलणे” यामुळे कार्बन फूटप्रिंट 40% कमी होऊ शकतात. ऍनेस्थेटिक प्रॅक्टिसमध्ये पर्यावरणीय स्थिरता प्राप्त करण्यासाठी, असोसिएशन ऑफ अ‍ॅनेस्थेटिस्ट, रॉयल कॉलेज ऑफ अ‍ॅनेस्थेटिस्ट्स (आरसीओए), आणि एनएचएस इंग्लंड यांनी “2040 पर्यंत अस्थिर अ‍ॅनेस्थेटिक्ससह, त्याचे थेट उत्सर्जन निव्वळ शून्यावर आणण्यासाठी आणि ते 2024 च्या सुरुवातीपर्यंत, पर्यावरणास हानीकारक असलेल्या डेस्फ्लुरेनचा अ‍ॅनेस्थेटिक एजंटचा वापरथांबवण्यासाठी देखील संयुक्तपणे पुढाकार घेतला.

बीबीसी न्यू अहवालानुसार, संपूर्ण युके मध्ये डेस्फ्लुरेनचा वापर अनेक रुग्णालयांमध्ये कमी होण्यास सुरुवात झाली आहे आणि इंग्लंडमधील 40 रुग्णालय ट्र्स्टनी आणि वेल्समधी अनेक रुग्णालयांनी त्यासाझा वापर पूर्णपणे थांबवला आहे. 

डंडी स्कॉटलंडच्या नाइनवेल्स हॉस्पिटलमध्ये ऑर्थोपेडिक्समध्ये कार्यरत असलेले 2 वर्षांचे प्रशिक्षणार्थी जोएल मॅथ्यूज यांनी सीएफसीच्या प्रश्नांना उत्तर दिले, “NHS स्कॉटलंड डेस्फ्लुरेन थांबवण्याच्या मार्गावर पुढाकार घेत असल्याचे पाहून मला आनंद झाला. आमच्याकडे आता ऍनेस्थेटिक एजंट्सचा वापर होतो आहे जो पर्यावरणासाठी आणि रुग्णांसाठी दीर्घ शस्त्रक्रियांसाठी देखील सुरक्षित आहे.

इनहेलर्स देखील 

डेस्फ्लुरेन प्रमाणे, NHS ने कमी-कार्बन इनहेलर्सवर वापरण्याचे ठरवून कार्बन फूटप्रिंट कमी करण्यासाठी पुढाकार घेतला. असा अंदाज आहे की यूकेमधील NHS च्या एकूण कार्बन फूटप्रिंटमध्ये 3.9% इनहेलर्सचे योगदान आहे. रुग्णाच्या इनहेलर रेजिमचा कार्बन फूटप्रिंट (CO2e), वापरल्या जाणार्‍या इनहेलरवर अवलंबून, दरवर्षी 15 kg ते 450 kg पर्यंत असू शकतो. यापैकी बहुतेक उत्सर्जन हे मीटर-डोस इनहेलरमध्ये वापरल्या जाणार्‍या हायड्रोफ्लोरोकार्बन प्रोपेलेंटमुळे होते.

HFA227ea असलेल्या MDIs (प्रेशराइज्ड मीटर्ड डोस इनहेलर्स) या कारणामुळे सर्वात जास्त पर्यावरणीय परिणाम होतो, त्यानंतर HFA134e समाविष्ट असलेल्यांचा क्रमांक आहे. अ‍ॅक्वियस मिस्ट इनहेलर्स (रेस्पिमॅट) चा देखील असाच प्रभाव असतो. सर्वात मोठी जागतिक तापमानवाढीची क्षमता (GWP) असलेले दोन pMDI म्हणजे Ventolin® Evohaler, Flutiform® आणि Symbicort® pMDI (HFA227ea) (HFA134a मोठ्या आकारमानातील SABA – यात अधिक प्रणोदक असतात). प्रभाव कमी करण्यासाठी, ड्राय पावडर इनहेलर्ससह एमडीआय मध्ये बदलल्याने उत्सर्जन 18 पट कमी होईल.

2025 पर्यंत, NHS इंग्लंडच्या दीर्घकालीन धोरणाचे उद्दिष्ट हे संस्थेच्या कार्बन फूटप्रिंटमध्ये 51% ने कमी करण्याचे आहे. नवीन पर्याय शोधणे किंवा उच्च कार्बन फूटप्रिंट असलेल्या औषधांवर बंदी घालणे आवश्यक आहे. परंतु मानवी प्रकृती बारी करण्याच्या दराशी तडजोड न करता उपाय शोधणे अजूनही आव्हानात्मक आहे.

स्त्रोत:

1. https://www.bbc.com/news/health-64347191
2. https://www.aegisanesthesiapartners.com/common-medications-used-anesthesia/
3. https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/types-of-anesthesia-and-your-anesthesiologist
4. https://associationofanaesthetists-publications.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/anae.15785
5. https://journals.lww.com/anesthesia-analgesia/Fulltext/2021/10000/Environmental_and_Occupational_Considerations_of.2.aspx
6. https://www.england.nhs.uk/greenernhs/whats-already-happening/putting-anaesthetic-generated-emissions-to-bed/#:~:text=Amongst%20anaesthetic%20gases%2C%20desflurane%20is,burning%20440%20kg%20of%20coal.
7. https://csahq.org/news/blog/detail/csa-online-first/2022/05/16/rethinking-desflurane
8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20519425/
9. https://www.wionews.com/world/scotland-first-to-ban-anaesthetic-agent-having-global-warming-potential-568324
10. https://anaesthetists.org/Home/News-opinion/News/Joint-statement-on-NHSEs-plan-to-decommission-desflurane-by-early-2024
11. https://www.bjanaesthesia.org.uk/article/S0007-0912(20)30766-2/fulltext#:~:text=One%20potential%20advantage%20of%20desflurane,of%20consciousness%20and%20tracheal%20extubation
12. https://northeast.devonformularyguidance.nhs.uk/formulary/chapters/3.-respiratory/the-environmental-impact-of-inhalers#:~:text=Pressurised%20metered%20dose%20inhalers%20